Brezhoneg Bro-Vear

Ar vokatif

Tangi YEKEL, eost 2019

• 1. Vokatif leksikal
• 2. Vokatif raganv

Evit gelven unan bennaket e rey Yann brezhoneger gant « strolladoù anv vokatif ha zo strolladoù anv da c'helven » Melani Jouitto, (le vocatif). Ar strolladoù anv vokatif « a c'hall bezañ leksikal pe raganv ».

[^] 1. Vokatif leksikal

Ur renabl klok a-walc'h deus ar gerioù implijet evit gelven unan bennaket a ro Jul Gros (TDBP3, 1984, p.601) :

paotr ! paotred !
plac'h ! merc'hed !
paotr kaez ! plac'h kaezh !
ma faotr ! ma mab ! ma flac'h !
gwarsed ! gwazed !
maouez ! gwreg !
paour ! paourig ! kaezh ! kaezhig !
ma bihan(-ig) ! ma evn(-ig) ! ma c'halon(-ig) ! ma loutenn(-ig) !
paotrig ! plac'hig ! mabig !
ma den mat ! ma zud vat !

N'hon eus ket klevet anezhe-tout, na tost. Gwir eo eo deut war-draoñ implij ar brezhoneg hag aet eo war-baouraat war an dachenn-se ivez. Dreist-holl ar gerioù eztaolet evit kaozeal deus ar vugale, skubet ma int bet gant ar c'hiz gall.

Koulskoude e chom bev implij ar vokatif leksikal en hom brezhoneg. An hini a glevomp an aliesañ eo paotr :

aze out sammet 'vat, paotr !

• 🔗 aze out sammet 'vat, paotr !

  [‘ɑhe ud 'zɑ̃məd 'ha pɔt]

  là tu es chargé, gars [enfant qui porte des choses] !

  Gant : Selina Jagin, ganet e 1920 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.

  Dastumer : Tangi

arri int gweñvet avat, paotr

• 👂 🔗 me 'meus bet avaloù, avaloù 'meus aze, arri int goeñvet avat paotr, bepred 'meus tri pe bevar c'hoazh

  [me mœz bed a’vɑ:lo a’vɑ:lo mœz ’ɑe ɑj iɲ ’gwɛwnə ha po̞d ’bopə mœs tʁi pe ’bɛwaʁ hwɑs]

  moi j'ai eu des pommes, j'ai des pommes là, mais elles sont flétries mon gars, toujours est-il que j'en aies trois ou quatre encore

  Gant : Roje Dollo, ganet e 1932 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2019, tud bet ganet e Bear / Bear.
  Selaou a ra an abadennoù brezhonek er radio.

  Dastumer : Tangi

Evit ur bugel e vo ouzhpennet alies an dibenn karantezus -ig :

ha bezañ 'teus traoù 'vat paotrig !

• 🔗 ha bezañ 'teus traoù 'vat paotrig !

  [a 'beɑ̃ tøs trɛw ha 'po:dic]

  et tu en as des choses petit garçon !

  Gant : Ivet Aofred, ganet e 1931 e Bear, o chom e Bear.

  Dastumer : Tangi

Peotramant c'hoazh an anv-gwan bihan :

ne oaran ket penaos 'teus c'hoant da lâret, paotr bihan

• 🔗 ne oaran ket penaos 'teus c'hoant da lâret paotr bihan

  ['wɑ:rɑ̃ kə pə'nɔ:s tøs hwɑ̃n də 'lɑ:rə pot 'piən]

  je ne sais pas comment tu veux dire, petit gars

  Gant : Selina Jagin, ganet e 1920 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.

  Dastumer : Tangi

hey ! ma faotr bihan !

• 👂 🔗 hey ! ma faotr bihan !

  [hɛj mə vod 'bi:ən]

  eh ! mon petit gars !

  Frazenn dastumet e-maez Bro-Vear
  Gant : Glaod an Intañv, ganet e 1942 e Ploubêr, o chom e Kaouenneg.

  Dastumer : Tangi

Evit ur paotr yaouank e vo kavet gwelloc'h ober gant... paotr yaouank :

paotr yaouank, mat ar jeu ?

• 🔗 paotr yaouank, mat ar jeu ?

  [pɔd 'jowãŋk mɑ:d a ʒœ:]

  jeune gars, ça va ?

  Gant : Jañ-If ar Bihan, ganet e 1946 e Bear, o chom e Lannuon, tud bet ganet e Bear / Bear.

  Dastumer : Tangi

Deus unan kozh eo paotr kozh an hini a vo klevet :

o feiz, arru out paotr kozh !

• 🔗 o feiz, arru out paotr kozh

  [o fe ɑj ut pɔ’ko:s]

  oh ça alors, tu arrivé vieil homme [ironique]

  Gant : Selina Jagin, ganet e 1920 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.

  Dastumer : Tangi

Pa vez c'hoant gant an nen lakat egile da druezañ pe da fourbilhañ e vo ouzhpennet kaezh :

charjoù, paotr kaezh ! zo inkomprenabl

• 👂 🔗 charjoù, paotr kaezh ! zo inkomprenapl

  [’ʃɑʁʒo po’kɛ:z zo ˌinkɔ̃’pre:nap]

  les charges, mon pauvres gars, sont incompréhensibles [démesurées]

  Gant : Aleñ Toudig, ganet e 1968 e Bear, o chom e Bear, tud bet ganet e / Plûned.

  Dastumer : Tangi

Ar memes efed a vo klasket gant mab kaezh :

me 'ma mizer mab kaezh !

• 👂 🔗 hag e oamp aet adarre eu... betek ar Beljik adarre, war droad kwa, 'ta ket... me 'ma graet le nombre de... prim te ! 'ma renket tennañ ma votoù peogwir e oant... digor tout o genoù, ha ma dreid a oa... ampoulennoù 'ma dindan ma dreid te ! 'oan kat ken da gerzhet, me 'ma mizer mab-kaezh !

  [a wɑ̃m ɛd ae ə: - ’betɛg bɛl’ʒik ae waɹ’dwɑ:t kwa - ’tɑkət - me ma gɛd lə nɔ̃mbʁ də - pɾym te ma ’ɹɛŋkə ’tɛnã mə ’voto py wɛɲ - ’di:ɔɹ tud o ’ge:no - a mə dɾɛjd wa - ɑ̃mpu’leno ma di’nɑ̃:n mə dɾɛjt te - wɑ̃n kɑt ken də ’gɛɹzət - me ma ’mi:zəɹ mapkɛ:s - ɑ̃mpu’leno deɑ̃]

  et nous étions allés de nouveau euh... jusqu'en Belgique de nouveau, à pied quoi, tu n'avais pas... moi j'avais fait le nombre de... rapidement j'avais dû enlever mes chaussures parce qu'elles étaient... grande ouvertes devant [litt. avaient la bouche ouverte], et mes pieds étaient... j'avais des ampoules sous les pieds pardi ! je ne pouvais plus marcher, j'avais souffert mon pauvre gars !

  Gant : Jañ ar Bihan, ganet e 1918 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2010, tud bet ganet e Bear / Bear.
  Bet o chom ur pennad-mat en Pariz. Kalz a c'halleg en e vrezhoneg.

  Dastumer : Tangi

Pa vo kaozeet deus ur penn bras pe deus un estrañjour e vo implijet aotrou :

na servij ket deoc'h, aotrou !

• 👂 🔗 an hini gozh a oa aet da dremen en tribunal hag eu... boñ, pa oa aet da welet ar juj, ha 'na lâret dezhi kwa, an hini gozh 'ba he c'hont a oa sur, pa 'da klevet a-berzh-mat kwa, hag ar juj 'na lâret dezhi penaos e oa ret dezhi gwelet, « ah nann ! », neuze ya, ha lâret dezhi « koll oc'h peogwir 'peus ket gwelet », met an hini gozh en ur digoriñ 'da lesket ur pezh bramm, ale ! e oa komañset neuze eu... n'onn pesort da... d'ober trouz hag an hini gozh pa oa krog 'ba an nor « met gwelet 'peus ? eme an hini gozh » « 'meus ket eme... met gant... gant an drouz emezañ hag ar c'hwezh war-lerc'h ? » « na servij ket deoc'h, aotrou, eme an hini gozh, ret eo gwelet ! »

  [n:i go:z wa ɛt də ’dɾemɛn tɾi’by:nal ag ə bɔ̃ pe wa ɛt tə ’we̞:lə ʒy:ʒ a na ’lɑ:ʁt tɛj kwa n:i go:z bah i hõn a zy:ɹ pe da ’klɛwət bœʁz’mɑ:t kwa a ʒy:ʒ na ’lɑ:ʁət tɛj pə’nɔ̃:z wa ʁɛt tɛj ’gwe̞:lət a nɑ̃n ’nœ:he ja a ’lɑ:ʁət tɛj - kɔl ɔh py’gy:ʁ pœs kə ’gwe̞:lət mɛ n:i go:z nɔ̃n ’djo̞:ĩ no:ɹ da ’lɛskəd əʁ pez vʁo̞m ’ɑ:le wa ko’mɑ̃səd ’nœ:he ə nɔ̃m sɔʁd də ’do̞:bɛʁ tɾu:s a n:i go:z pe wa kʁo̞:g ba no:ʁ - mɛ ’gwe̞:lɛ pœz me n:i go:z - mœs kə me mɛ gɑ̃n gɑ̃n dɾu:z meɑ̃ a hwe:s so waʁ’lɛʁh - zɛʁ’viʃkə dah ’o̞tɾo me n:i go:z ʁɛd e̞ ’gwe̞:lət]

  la vieille était allée passer au tribunal et euh... bon, quand elle était allée voir le juge, et il lui avait dit quoi, la vieille d'après ses dires était sûre puisqu'elle l'avait entendu de source sûre quoi, et le juge lui avait dit qu'il fallait voir, « ah non ! », et alors oui, et il lui dit « vous êtes perdante puisque vous n'avez pas vu », mais la vieille en ouvrant la porte avait laissé un gros pet, allez ! je ne sais qui avait commencé à gueuler et la vieille quand elle avait saisit la porte « mais vous avez vu dit la vieille ? » « non, dit... mais avec... avec le bruit et l'odeur après » « ça ne vous sert à rien monsieur, dit la vieille, il faut voir ! »

  Gant : Lusieñ Minous, ganet e 1926 e Brelidi, o chom e Bear, marvet e 2024, tud bet ganet e Sant Laorañs / Koadaskorn.

  Dastumer : Tangi

Evit kaozeal gant fent deus ur bagad tud hon eus klevet kañfarded (garnements) :

neuze kañfarded ?

• 🔗 neuze kañfarded ?

  ['nœhe kɑ̃'fɑrdət]

  alors les coquins [pour dire bonjour] ?

  Gant : Daniel ar Bihan, ganet e 1950 e Bear, o chom e Bear, tud bet ganet e Bear / Bear.
  Bet neus labouret 'ba Penn-ar-Bed, ha desket traoù klevet eno

  Dastumer : Tangi

Evit gelven merc'hed n'hon eus nemet daou skwer, gant merc'hed ha plac'h bihan :

eh ! c'hwi merc'hed !

• 🔗 eh ! c'hwi merc'hed !

  [ɛh hwi 'mɛrhɛt]

  eh vous les femmes !

  Gant : Jañ-If ar Bihan, ganet e 1946 e Bear, o chom e Lannuon, tud bet ganet e Bear / Bear.

  Dastumer : Tangi

deus amañ ma blac'h bihan !

Ma eo ken treut an dastum evit ar merc'hed eo peogwir on un tad, daou vab dezhañ. Ma 'mije bet merc'hed 'ma dastumet moarvat muioc'h a stummioù benel.

Distroomp d'ar vugale ha notennomp e c'hall ar ger bugel e-unan bezañ implijet evit gelven :

... bugel !

• 🔗 ... bugel !

  ['by:gəl]

  ... gamin [pour s'adresser à un enfant] !

  Gant : Ivet Aofred, ganet e 1931 e Bear, o chom e Bear.

  Dastumer : Tangi

Achuomp gant un dra fentus. Implijet e vez ar raganv jenerik Jañ-Mai evit komz deus n'eus forzh petore paotr bihan :

oh, Jañ-Mai, oc'h ober petra out ?

• 🔗 oh, Jañ-Mai, oc'h ober petra out ?

  [o: ʒɑ̃’mɑj ’ho:r prɑ ut]

  oh, Jean-Marie, qu'es-tu en train de faire [surnom pour enfant] ?

  Gant : Selina Jagin, ganet e 1920 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.

  Dastumer : Tangi

arri oc'h Jañ-Mai

• 👂 🔗 arri oc'h Jañ-Mai

  [ɑj ɔh ʒɑ̃'mɑj]

  vous arrivez Jean-Marie [à un jeune enfant]

  Gant : Frañswa ar Bihan, ganet e 1931 e Bear, o chom e Bear, tud bet ganet e Bear /.

  Dastumer : Tangi

Anavezet eo pelloc'h. Gouez da Riwal Jorjelin e vije lâret « Jañ-Mai Nitu » (« Jañ-Mai an ed-du ») gant e dad-kozh deus Plouvagor diwar-benn ar baotred o c'hoari las.

[^] 2. Vokatif raganv

Koñstatiñ a ra Jouitto kement-se : « il existe en breton un paradigme de pronoms vocatifs, c'est-à-dire de pronoms d'adresse ». Resisaat a ra penaos eo ar paradigm-se « restreint à la deuxième personne ».

N'eo ket dislâret gant Jul Gros (TDBP3, 1984, p.100) :

n'eo ket a-walc'h ar boan a vez, met ar frejoù a vez, te ! (ce n'est pas le tout, le mal que l'on a, mais les frais qu'on a, toi ! [rends-toi compte !])
an arc'hant ac'h a e-kerzh hennezh, c'hwi ! (l'argent qu'il me coûte, celui-là... vous ! [ne comprenez-vous pas ?])

N'hon eus ket frazenn ebet gant ar c'hwi vokatif-se. Stank stank eo an te vokatif avat en hom brezhoneg. Dre-se e klask ar c'homzer sachañ evezh egile. Talvezout a ra kement ha rends-toi compte !

Peurvuiañ e vo kavet e fin ar frazennoù :

hag eñ a desko prim te !

• 👂 🔗 hag eñ a desko prim te !

  [a ẽ̞: ’disko pʁym te]

  et il apprendra vite tiens !

  Gant : Jerar Toudig, ganet e 1962 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2019, tud bet ganet e Plûned.

  Dastumer : Tangi

honnezh oa ken jentil te

• 👂 🔗 Honnezh a oa jentil-spontus. Me 'mije aon deus ar c'hezeg met deus honnezh ne 'mije ket aon. Deus honnezh ne 'mije ket aon. Gwezh ebet. Honnezh oa ken jentil te.

  [’hõ wa ’jɛntil ’spõntus – ’me miʒe ’own døs ’hezəg mɛ døs ’hõs miʒe kəd ’own – døs ’hõs miʒe kəd ’owən – ’gweʒbet – ’hõ wa ken ’jentil te]

  Elle était vraiment très gentil. Moi j'avais peur des chevaux, mais je n'avais pas peur de celle-là. Jamais. Elle était tellement gentille pardi.

  Gant : plac'h, ganet e 1925 e Bear, o chom e Trezelan (Bear), marvet e 2021.

  Dastumer : Riwal

o nann te !

• 🔗 o nann te !

  [o nɑ̃n te]

  oh non tiens !

  Gant : Ifig ar Bihan, ganet e 1915 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2012, tud bet ganet e Bear /.

  Dastumer : Tangi

klevet 'mamp trouz an avioned te

• 👂 🔗 klevet 'mamp... trouz an avionoù te 'deva... 'ba... « stuka-se » a vije graet deus ar re-se, les avions de chasse, ha fidedoun ! hop la, preparet 'mamp ar c'hezeg da vont d'ober ur bromenadenn evel d'abitud, ha hop la !

  [’klɛwə mɑ̃m - tɾu:z na’vjɔ̃:no te deva bah - stuka ze viʒe gɛd dəz ɹee - lɛzavjɔ̃dəʃas - a fidə’dun ɔp la - pɹe’pɑ:ɹə mɑ̃m ’he:zɛg dɔ̃n to̞:ɹ bʁo̞mə’nɑ:dən vɛl da’bityt - a ɔp la]

  nous avions entendu le bruit des avions qui avaient... dans... « ces stukas-là » qu'on les appelait, les avions de chasse, et bon sang ! hop là ! nous avions préparé les chevaux pour la promenade comme d'habitude, et hop là !

  Gant : Jañ ar Bihan, ganet e 1918 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2010, tud bet ganet e Bear / Bear.
  Bet o chom ur pennad-mat en Pariz. Kalz a c'halleg en e vrezhoneg.

  Dastumer : Tangi

Gallet a ra en em gavet e-kreiz ar frazenn avat :

ar c'hezeg te a oa kaset da...

• 👂 🔗 ya met ar c'hezeg 'oant ket ganimp ! eu... ar c'hezeg, te ! a oa... oa kaset d'ar gardes chevaux, ar re-se a oa chomet 'ba ar c'hoad kwa...

  [ja mɛ ’he:zɛk wɑ̃ɲ kə gɑ̃’nim - ə: - ’he:zɛk te wa - wa ’kɑsət də gaʁdʃøvo - ɹee wa ’ʃo̞mə bah ’hwɑt kwa]

  oui mais les chevaux n'étaient pas avec nous ! les chevaux, pardi ! avaient été ramenés au gardes chevaux, ceux-là étaient restées dans le bois quoi...

  Gant : Jañ ar Bihan, ganet e 1918 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2010, tud bet ganet e Bear / Bear.
  Bet o chom ur pennad-mat en Pariz. Kalz a c'halleg en e vrezhoneg.

  Dastumer : Tangi

ar park te a vo karrez pe rectangle

• 👂 🔗 ar park 'te a vo karrez pe rectangle pe evel e vo pe trigorn 'h arrient da jujañ met pelec'h mallozh doue 'ba... 'ba traoñ ar rinier...

  [pɑɹk te vo ’kɑɹe pe ɹɛktɑ̃ngl pe wɛl vo pe ’tɾi:gɔɹn ’hɑjɛɲ də ’ʒy:ʒɑ̃ mɛt ple̞h ˌmaləz’du:e bah bah tɾo̞w ’ɹɛ̃jəɹ]

  le champ pardi est carré ou rectangle ou comme il est ou triangle, ils arrivaient à estimer mais où malédiction de dieu dans... dans le bas des rivières...

  Gant : Lusieñ Minous, ganet e 1926 e Brelidi, o chom e Bear, marvet e 2024, tud bet ganet e Sant Laorañs / Koadaskorn.

  Dastumer : Tangi

ar re-se te a diwan goude peogwir...

• 👂 🔗 evel ar c'hegined hag an traoù-se aze eu... a blant eu... mez ha traoù aze, ar re-se te a diwan goude peogwir...

  [wɛl hi’gi:nəd an tɾɛw ze ’ɑ:e ə blɑ̃n ə me:s a tɾɛw ’ɑ:he ’re:e te ’diwɑ̃n ’gu:de py’gy:ʁ]

  comme les geais et tout là euh... qui plantent euh... des glands et tout là, ceux-là tiens germent après puisque...

  Gant : Lusieñ Minous, ganet e 1926 e Brelidi, o chom e Bear, marvet e 2024, tud bet ganet e Sant Laorañs / Koadaskorn.

  Dastumer : Tangi

hoñ gant an drubuilh te a oa en em gavet dall

• 🔗 hoñ gant an drubuilh te oa en em gavet dall

  [hɔ̃: gɑ̃n ’dry:byʎ te wa nɔ̃n gɑ:d dɑl]

  celle-là avec les tracas était devenue aveugle

  Gant : Manuel Aofred, ganet e 1931 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.

  Dastumer : Tangi

a-hend-all te, ne vezent ket pell

• 👂 🔗 a-hent-all te, ne vezent ket pell o tihadañ ur parkad ed dit hein

  [hɛndɑl te viʒɛɲ kə pɛl ti’hɑ:dɑ̃ ’pɑrkəd e:t tit ɛ̃]

  sinon, ils n'étaient pas long à dévaster ton champ de blé hein [corbeaux]

  Gant : Manuel Aofred, ganet e 1931 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.

  Dastumer : Tangi