Brezhoneg Bro-Vear

🡼

Displegadur kaout

Tangi YEKEL, meurzh 2017

Mont da gomz deus ar pennad-mañ war ar forum

'H amp da esa gant ar pennad-mañ resisaat reoloù displegadur zo ar verk-skoazell kaout. Evit kaout ur sell hollek war an dibennoù e kasomp d'an taolennoù displegadurioù.

Da gentañ e tegasfomp da soñj penaos 'h a en-dro ar verb kaout, da heul Mélanie Jouitteau (pennad « kaout, “avoir” ») : « en breton standard, le verbe kaout / endevout, « avoir », covarie avec les traits du sujet. Il est en cela unique dans la langue, puisqu'il échappe à l'effet de complémentarité. » E-se, « l'accord riche sur le verbe kaout est automatique, que le DP [syntagme nominal] sujet soit devant ou après l'élément tensé. » Sell aze ar skwerioù roet ganti lec'h ma kemer kaout merk ar jener hag an niver :

An holl draoù o doa ur plas en he fenn.
Komzet puilh o deus ar c'hazetennoù […].
Hor mistri o deus en em ziskouezet dreist […].
Gwir eo o deus klasket mistri ar vro gwelaat tra pe dra.

Gant un hent all 'h a brezhoneg Bro Vear avat, da heul ar brezhoneg kreiz. Evel-se e komza Jean-Yves Plourin diontañ e Tammoù gwaskin (2005, p. 38) :

« Elle aligne le verbe “avoir” sur les verbes réguliers, d'une certaine manière, et dans certaines conditions. Le féminin (là où il existe) ou le pluriel apparaissent lorsque le sujet n'est plus indiqué par un syntagme nominal complet (comprenant un nom noyau, etc.), donc que le verbe est à la conjugaison “personnelle”. Et même si ce syntagme est remplacé par un pronom, dans beaucoup de parlers, ce marquage n'est possible qu'à la forme négative, comme dans l'exemple suivant :
Ar re-mañ an-eus gwelet, ar re all n'o-deus ket. (in L. le Clerc, op. cit., 1908, p. 76) »

Ur skwer damhañval 'meump en hom c'horpus :

ha darn 'na, ha darn 'da ket (et certains avaient, et certains n'avaient pas)

Goude ma eo ar sujed ul liester emañ ar verb kentañ en unander. Egile all avat a adkav al liester.

Seblantet a ra hom brezhoneg heuilh evit ul lodenn ar reol-se, da lâret eo implijet e vez an trede gour unan gourel kaout hag-eñ e renkjemp kaout un akord pinvidik (gant merk ar jener hag an niver) hervez ar yezh standard. Pa vez ar sujed a-raok ar verb da gentañ :

hoñ 'nez amzer (elle a du temps)

e wreg 'na dispignet… (sa femme avait dépensé…)

ni 'nije pevar c'hilometr d'ober goude oa fin ar skol (nous avions quatre kilomètre à faire après que l'école soit finie)

Antoine ha ma breur 'na adgraet an daou… (Antoine et mon frère avaient refait ces deux…)

ar saout 'nevez aer (les vaches ont de l'air)

Betek ar ger-goulennata pet a heuil ar reol, hag-eñ emaer o c'hortoz un akord pinvidik :

hennezh a oa en em grouget dre forzh klevet pet 'na arru graet marteze. (Il s'est peut-être pendu à force d'entendre combien d'autres l'avaient fait.)

Skwerioù kontrol stank a-walc'h a diskwel koulskoude n'eo ket sklaer sklaer an implij :

ni 'meump adgraet ar vilin (nous avons refait le moulin)

hi 'deus bet moarvat (elle, elle a eu certainement)

hi 'da kemeret ar menaj war-lerc'h ar reoù gozh kwa (elle avait repris la ferme à la suite des anciens)

Pa vez ar sujed war-lerc'h ar verb kaout e seblanter gwelet kentoc'h an akord paour (hep merk ar jener hag an niver) :

peseurt anv 'neus da c'hoar ? (quel est le nom de ta sœur ?)

nemet ha gwerzhet 'nije bet ar barrouz an amplasamant (à moins que la commune n'ait vendu l'emplacement)

Kemend-all 'neus gwelet Jean Le Du (Le Du, 2012, p. 104) :

« Quand il [verbe kaout] est suivi du sujet, il se met à la troisième personne du singulier comme les autres verbes et reste au masculin – le non-genre –, sauf quand le sujet est un pronom personnel. »

Evel-se, en ur frazenn nac'h e vez an akord paour ma vez ar sujed war-lerc'h kaout, pe an akord pinvidik ma vez a-raok.

[Né] Nijé-ked // e ré goos sé kalles tra de lare tahh.
E ré goos sé // dijégn-ke kalles tra de lare tahh.

Sell aze ur skwer tennet deus hom c'horpus :

ar re-se 'dez ket ezhomm (ceux-là n'ont pas besoin)

Koulskoude 'meump div skwer deus un akord paour hag-eñ emañ ar sujed liester a-raok ar verb :

tout an dud 'na ket an nerzh 'na hennezh (tout le monde n'avait pas la force qu'avait celui-là)

met ar re-seoù 'nez ket c'hoant labourat ivez (mais ceux-là ne veulent pas travailler non plus)

Kement-mañ 'deus notennet Jouitteau evit brezhoneg Kerne-Izel, ha gwelet a ra aze « la consistance de cette généralisation [du système d'accord du breton central] en observant un contexte de négation, où les autres verbes de la langue sont forcés à l'accord riche. »

Gwelet 'meump dre ar skwerioù implijet betek-henn ne vez ket graet ar reol-se nemet gant sujedoù en trede gour unan benel (3GUb), kentañ gour lies (1GL) ha trede gour lies (3GL). Evit ar pezh a sell ar 1GL omp pell-mat deus un implij sistematek deus ar reol. Darn a ra ordinal, darn all gwech ebet. Ar memes den zo kat d'ober gant an daou stumm, evel er skwer-mañ (den ganet e 1933) :

ha goude, ni 'nije ur grampouezhenn ganti (et après nous avions une crêpe avec elle)

oh ya, ni 'meump gwelet traoù (oh oui, nous en avons vu des choses)

Er c'hontrefed na 'meump skwer ebet evit ar pezh a sell ar c'hentañ hag an eil gour unan, nag an eil gour lies. Bet eo bet implijet koulskoude ar reol d'ur c'houlz bennak er gourioù-se. Kement-mañ a vez diskwelet 'ba ar c'hontadennoù dastumet gant Fañch An Uhel (da welet an notenn p. 217, Kontadennoù ar bobl 3, « En Trégor, on utilise parfois la 3e personne singulier “en deus, en deveus” bien que ce soit une autre personne. Ici “Te en deveus graet an taol” = “Te ac'h eus graet an taol” » [TdA]).

Gwelet 'meump aze emañ reol akord ar verb kaout o cheñch, en ur heul verboù all ar yezh. Domaj e vefe ober fae war ar poent-se o vezañ ma vez kavet 'ba pep rannyezh. Kement ha ken bihan ma lâr Plourin eo « la norme orale, au moins dans une bonne moitié Est du domaine bretonnant, si ce n'est partout. » (Plourin, idem).

Frazennoù ouzhpenn

War-lerc'h ur sujed en 3GUb :

War-lerc'h ur sujed en 1GL :

War-lerc'h ur sujed en 3GL :