Brezhoneg Bro-Vear

Istoarioù berr

Sell aze istoarioù berr kontet gant Jañ Jelard, ganet en 1928 en Pleuvihan. Klevet e vo komz deus ar brezel alies, hag ur wech bennak deus e vuhez.

  1. Lazhadeg en Lanvaodez
  2. Ur bistolenn war e dal
  3. Kanab o voutan war ar minioù
  4. Minet ar park
  5. Div gozh lazhet gant ur min
  6. Chapel Kervasac'h
  7. An Amerikaned oc'h arriet
  8. Almanted lazhet gant o minioù
  9. An okupasion en Almagn
  10. Gonezet kours Bear
  11. Mât de Cocagne
  12. Saotiñ ar garreg

Lazhadeg en Lanvaodez

Aze e oamp, un devezh, eu... o vont... o vont... o vont da sikour ar reoù a oa ’ba ar C’hroashent aze. E oa... familh L’Anthoen, a oa ’ba... a oa o chom e-barzh. Ha ’dant ur parkad lin, da dennañ. Ha pa ’vije ur parkad lin da dennañ, peogwir e dennez... ur metr ledander, evit lakat anezhe en o gourvezioù da... da sec’hañ. E vije... ’h ae... ’h ae tout bugale eu... ar menajoù all, da... da vachinat. Hag e oamp ’bar ar porzh, eno, un devezh duzh ar beure, oc’h ober ur rendez-vous evit mont goude-merenn da dennañ ar parkad lin-se. Tout asambles.
Ha ’na lâr... ha ’na lâret eu... gwreg... gwreg L’Anthoen dimp, e-plas dont d’ar gêr, lec’h emañ Pierrot Gwilhou aze, da debriñ, hom merennioù, ha adretrorn eno, da dennañ... evit tennañ al lin. « Deuit da debriñ ganimp, da... du-mañ, emezi ». Ha ’na... ha ma vreur ’na lâret eu... « Nann, n’efomp ket, emezañ, da deb... da debriñ du-se, emezañ, rak-kar ni a vezer o c’hortoz ac’hanomp er gêr, a-benn bremañ, evit debriñ ivez ».
Ha kentañ se, kentañ se e oa... e oa an Almanted o tont duzh an Enez Koad, da Lanvaodez. Eu... Pevar bemp Alman. Gant o fuzuilhoù hag o zraoù. Ha ’dant gwelet eu... ar reoù all, ’ba ar porzh o kaozeal. Ha ma vreur ha me, a oa a-benn neuze deut... deut d’ar gêr. Deut d’ar gêr war hom... war hom zreidoù, war hom zreidoù. ’Mamp ket nemet treuziñ bourk Lanvaodez d’ober ha... ha dont d’ar C’hozh Ti, ti Pierrot Gwilhou aze. Ha petra ’namp graet eu... pa oamp arri er gêr eu... a-benn neuze e oa... war ar roud, a-raok e oamp arri er gêr e glevemp tennoù. E glevemp tennoù, met ’ouiemp ket pelec’h e oa... e oa an tennoù-se.
Hag an Almanted an Enez Koad a oa o tont da... da-gaout Lanvaodez, evit tapet Pleuvihan. A-benn neuze e oant... en débandade ivez kazi, kazi. O kuitaat o... o... o... o ziez lec’h e oant. Hag e oant antreet o welet... welet ar reoù all ’ba ar porzh, o kaozeal, ha... hag e oa deut eu... o... o... o... o mammoù, mammoù ar paotred L’Anthoen. Da lâret d’an Almanted eu... An Almanted a lere... lere eu... « Vous terroristes ! vous terroristes ! emeze ». A lere an Almanted dezhi. « Nann ! Nann ! eme... eme mamm... mammoù Victor L’Anthoen hag Yves L’Anthoen. Hag unan, Kernivinenn, a oa... a oa o trem... a oa o tremen, bet... bet amañ ’ba ar jit. Ti... ti... ti tud dezhañ, hag a oa o chom e-barzh. O kerc’hat e amann hag e laezh. Ar sul... ar sul beure a oa se.
Ha... ha ’da lâret eu... gwreg... gwreg... gwreg paotred L’anthoen, ar re a oa chom ’ba an ti du-hont, eu... ’oant ket, ’oant ket « terroristes ». ’Oant ket « terroristes ». « Nous travailleurs ! nous travailleurs ! eme... a lâre ». Hag un Alaman ’na roet un tenn... balle... balle... balle explosive dezhi, hag unan duzh an Almanted ’na degaset eu... an tri all, lec’h emañ ar monumant en traoñ aze, ha... ha fuzuilhet anezhe. Fuzuilhet anezhe. Hag unan anezhe a oa... ’oa ket nemet bleset, ’na... ’na seizh... seizh tenn ’ba e gorf. Hag unan ’ba e lagad hag e lagad a oa en-pign war e jotenn amañ, war e jotenn amañ.

Nous étions là, un jour, euh... allant... allant... allant aider ceux de ar C’hroashent là. C’était... la famille L’Anthoen, qui était à... qui y habitait. Et ils avaient un champ de lin, à arracher. Et quand il y avait un champ de lin à arracher, puisque tu arraches... sur un mètre de large, pour les allonger pour... pour sécher. Il y avait... tous les enfants des autres fermes allaient... allaient euh... pour... pour machiner. Et nous étions dans la cour, là-bas, un jour le matin, ayant rendez-vous pour aller l’après-midi arracher ce champ de lin-là. Tous ensemble.
Et la femme... la femme L’Anthoen avait dit... nous avait dit, au lieu de rentrer à la maison, là où est Pierrot Gwilhou là, pour manger, notre déjeuner, et retourner là-bas, pour arracher... pour arracher le lin. « Venez manger avec nous, pour... chez moi, dit-elle ». Et mon frère avait... avait dit euh... « Non, nous n’irons pas, dit-il, mang... manger chez toi, dit-il, car on nous attend à la maison, maintenant, pour manger aussi ».
Et tout à coup, tout à coup il y avait... avait des Allemands venant de an Enez Koad, de Lanvaodez. Euh... Quatre cinq Allemands. Avec leurs fusils et leur équipement. Et ils avaient vu euh... les autres, dans la cour en train de parler. Et mon frère et moi, étuions pour alors revenus... revenus à la maison. Revenus à la maison à pied... à pied, à pied. Nous n’avions qu’à traverser le bourg de Lanvaodez à faire et... et venir à ar C’hozh Ti, chez Pierrot Gwilhou là. Et qu’avions-nous fait mais euh... quand nous arrivions à la maison euh... pour alors il y avait... sur la route, avant d’arriver à la maison nous entendions des tirs. Nous entendions des tirs, mais nous ne savions pas où c’était... étaient ces tirs-là.
Et les Allemands d’an Enez Koad venaient vers... vers Lanvaodez, pour prendre Pleuvihan. Pour alors ils étaient... en débandade aussi pratiquement, pratiquement. Ils quittaient leurs... leurs... leurs... leurs maisons. Et ils étaient entrés en voyant... en voyant les autres dans la cour, parlant, et... et leurs... leurs... leurs... leurs mères étaient venues... les mères des gars L’Anthoen. Pour dire aux Allemands euh... Les Allemands disaient... disaient euh... « Vous terroristes ! vous terroristes ! qu’ils disaient ». Que lui disaient les Allemands. « Non ! Non ! disait... dsiait la mère... les mères de Victor L’Anthoen et Yves L’Anthoen. Et un, Kernivinenn, était... était en train de pas... était en train de passer, [ayant] été... été aussi dans le gîte. Chez... chez... chez des parents à lui, qui y habitaient. Allant chercher son beurre et son lait. C’était le dimanche... le dimanche matin.
Et... et la femme... la femme... la femme des gars L’anthoen avait dit, ceux qui habitaient dans la maison là-bas, euh... qu’ils n’étaient pas, qu’ils n’étaient pas des « terroristes ». Qu’ils n’étaient pas des « terroristes ». « Nous travailleurs ! nous travailleurs ! dit... qu’elle dit ». Et un Allemand lui avait tiré... une balle... balle... une balle explosive, et un des Allemands avaient amené euh... les trois autres, là où est le monument en bas là, et... et [ils les ont] fusillés. [Ils les ont] fusillés. Et l’un d’eux avait... il n’était que blessé, il avait... il avait sept... sept tirs dans le corps. Et un dans l’œil et son œil pendait sur sa joue ici, sur sa joue ici.

Ur bistolenn war e dal

Me... me... me ’meus bet, e-pad... e-pad ma oa an Almanted amañ, teir gwech ’meus bet ur revolver, war... war ma dal evel-se. Gant an Almanted. Un devezh e oan... e oan o sellet da-gaout an Almanted... Lezardrev. E oa... e oa bet chikan, etre... etre... etre ar Gwilhoued hag ar Jelarded ’ba menaj ar C’hozhti amañ. Ha petra ’ma graet nemet lâret da ma vamm, lakat ma dilhad din ’ba ur sac’h gwano vid, hag e oan aet... da baotr-saout, da Gervarker Lezardrev. Ti Yves Koadou.
Hag e oan o sellet da-gaout an Almanted oc’h ober... oc’h ober un tir, war... war ur wezenn kistin. Ur wezenn-gistin hag a oa ken... ken... ken ledan-se. Hag eu... « tatatatatag ! » e dennent, e dennent gant ur vitrailheuz, gant mitrailhezenn war ar vachin. Hag e oan-me en tu all d’ar grilhaj. Ur grilhaj a oa o separiñ menaj Kervarker Lezardrev. Met... met... lec’h e oa... lec’h e oa... lec’h e oa gwez e oa da Gervarker Lezardrev ivez da... Ha... ha pa oa... pa ’dant fin, pa ’dant skoet ar wezenn en traoñ, gant... gant tennoù, gant tennoù, e oa aet an daou Alman... gant... memes tra evel gant ur c’hravazh plaen, goût a ouzout ? Da gas ar vitrailhetenn ’ba ar varakenn goad.
Ha kentañ se, me ’ma graet un toull ’ba ar grilhaj, hag aet da gerc’hat kartouch vid. Kar... kartouch ar mi... ar vi... mitrailheuz a oa... oa ar vent-se. Ha peogwir ni... ni a chasee, a chasee gant ur fuzuilh un tenn, ’ba... ’ba... ’ba... ’ba ar C’hozhti, e raemp... e raemp eu... e raemp gant poultr, gant poultr. E vane a-wechoù... pa vije fin ur ruban kartouch, e vane ur gartouchenn pe div leun, e-barzh. Hag e oa... Hag e oa leun ma godelloù, kartouch... kartouch... kartouch... leun, ’ba... ’ba ar godell anezhe. Ha kartouch vid. Kartouch kouevr, douilhennoù kouevr. Leun !
Ha... ha... hag an daou Alman oc’h arriet gant ur c’hased koad gant pognejoù... kerden aze, da gerc’hat an douilhennoù vid. Ha... hag e oan-me o lakat anezhe ’ba ma godelloù, e-barzh. Ha ’dant lakeet ur revolver war ma *bal... war ma dal. Ha ’dant lâret din, pa ’deuint fouilhet ma godelloù. Evit kemer ar c’hartouch vid. ’Dant fouilhet eben. Ha ’ba eben e oa... e oa... peder bemp kartouchenn leun. Reoù a vane ’ba... ’ba... revr ar ruban, goût a ouzout ? Ya ! Evit... evit... evit lakat ur chadennad all. ’Ba... ’ba ar vitrailhetenn. Ha... ha... ha ’dant lâret din « c’est... pourquoi, vous, monsieur, prendre cartouche pleine ? ’na lâret din » « oh ! pour jouer ’ma lâret dezhe ! » « ah ! pour jouer qu’il dit hein ! Pour donner à résistance, emezañ ! » « oh, non ! moi pas connaître résistance, ’ma lâret dezhe ».
Hag e oa arriet Yves Koadou, an hini... a oa patron ar menaj lec’h e oan aet da baotr-saout. Ha ’na lâret dezhe, eu... ’oan ket... ’oan ket... ’oan ket rezistañs na mann ebet. Ha... ha peogwir an Almanted-se a deue da gerc’hat... da gerc’hat uoù ha amann ti Yves Koadou. Peogwir... peogwir o barakennoù koad, a oa ’ba ar verje, ti Yves Koadou, ac’hanta, ’dant laosket ac’hanon trankil a-benn ar fin.

Moi... moi... moi j’ai eu, pendant... pendant que les Allemands étaient ici, trois fois j’ai eu un revolver, sur... sur mon front comme ça. Avec les Allemands. Un jour j’étais... j’étais en train de regarder en direction des Allemands... de Lezardrev. Il y avait... il y avait eu une altercation, entre... entre... entre les Guilloux et les Jélards à la ferme de ar C’hozhti ici. Et qu’avais-je fait mais dire à ma mère, de mettre mes habits dans un sac de guano vide, et j’étais allé... faire le garçon vacher, à Kervarker Lezardrev. Chez Yves Coadou.
Et je regardais en direction des Allemands qui faisaient... qui faisaient un tir, sur... sur un châtaignier. Un châtaignier qui était aussi... aussi... aussi large que ça. Et euh... « ratatatata ! » qu’ils tiraient, ils tiraient avec une mitrailleuse, avec une mitrailleurse sur le machin. Et moi j’étais de l’autre côté du grillage. Le grillage qui séparait la ferme de Kervarker Lezardrev. Mais... mais... là où étaient... là où étaient... là où étaient les arbres c’était Kervarker Lezardrev aussi à... Et... quand il y avait... quand ils eurent fini, quand ils abattirent l’arbre, avec... avec les tirs, avec les tirs, les deux Allemands étaient allés... avec... pareil qu’avec une civière plate, tu sais ? Emporter la mitraillette au baraquement en bois.
Et tout à coup, moi j’avais fait un trou dans le grillage, et [j’étais] allé chercher des cartouches vides. Des car... des cartouches de mi... de la mi... de mitrailleuse qui étaient... étaient de cette taille-là. Et puisque nous... nous chassions, nous chassions avec un fusil à un coup, à... à... à... à ar C’hozhti, nous faisions... nous faisions euh... nous faisions avec de la poudre, avec de la poudre. Il restait parfois... quand le ruban de cartouche était fini, il restait une cartouche ou deux pleines, dedans. Et il y avait... Et mes poches étaient pleines, de cartouches... de cartouches... de cartouches... pleines, dans... dans la poche. Et des cartouches vides. Des cartouches en cuivre, des douilles en cuivre. Pleines !
Et... et... et les deux Allemands d’arriver avec une caisse en bois avec des poignées... en cordes là, pour chercher les douilles vides. Et... et moi j’étais en train de les mettre dans mes poches, dedans. Et ils avaient mis un revolver sur mon *bront... sur mon front. Et ils m’avaient dit, quand ils avaient fouillé mes poches. Pour prendre les cartouches vides. Ils avaient fouillé l’autre. Et dans l’autre il y avait... il y avait... quatre cinq cartouches pleines. Celles qui restaient dans... dans... le cul du ruban, tu sais ? oui ! Pour... pour... pour mettre une autre bande [de cartouches]. Dans... dans la mitraillette. Et... et... et ils avaient dit « c’est... pourquoi, vous, monsieur, prendre cartouche pleine ? qu’ils m’avaient dit » « oh ! pour jouer que je leur avais dit ! » « ah ! pour jouer qu’il dit hein ! Pour donner à résistance, dit-il ! » « oh, non ! moi pas connaître résistance, que je leur avais dit ».
Et Yves Koadou était arrivé, celui... qui était le patron de la ferme où j’étais allé faire le garçon-vacher. Et il leur avait dit, euh... que je n’étais pas... que je n’étais pas... que je n’étais pas dans la résistance ni rien. Et... et puisque les Allemands venaient chercher... chercher des œufs et du beurre chez Yves Koadou. Puisque... puisque leurs barraques en bois, étaient dans le verger de Yves Koadou, eh bien, ils m’avaient laissé tranquille pour finir.

Kanab o voutan war ar minioù

Koulskoude e ouient, pelec’h e oa ar minioù. Peogwir... peogwir ma vreur ha me, hag unan all a oa o chom e-kichen ti Bierrot Gwilhou aze, If Tomaz, e oa ganimp. Hag e gargemp hom godelloù, a had kan... had... had... had... had eu... had... a had kanab, a had kanab. Hag eu... hag e ouiemp... duzh... duzh... duzh ar barbelés, xxx (?) gant an Almanted, o lakat minioù. Ha pa vije aet an Almanted a-raok, ’h aemp-ni e-mesk ar minioù, hag e lakeemp... had kanab war... war an douar. Ha... ha gant... gant... ur bod... ur bod bihan baelan, e vachinemp anezhe.
Hag an Almanted goude, e-mesk... a arrie da... e welemp... welemp anezhe e-mesk ar minioù, teir sizhun pe ur miz goude. O divvrec’h gante kroazet, kroazet evel-se. Met... ’gomprenemp ket petra a lerent. Hag e oa... hag e lere an eil d’unan all « penaos eo... zo... zo... zo... zo kanab, emezañ, arri ? ». Hag en hed-se ! War... war... lec’h e oa... lec’h e oa... lec’h e oa machinet an douar. Lec’h e oa... lec’h e oa ur min. Rak-kar bezañ... bezañ a oa minioù ront, evel ur billig. Bezañ a oa reoù hag a oa... hag a oa evel... evel ur boîte sucre, evel ur boîte sucre. Bezañ a oa reoù a oa evel o... obujoù... kanon. A-bep-sort ’dant hañ !

Pourtant ils savaient, où étaient les mines. Puisque... mon frère et moi, et un autre qui habitait à côté de chez Pierrot Guillou là, Yves Thomas, était avec nous. Et nous remplissions nos poches, de graines de chan... graines... graines... graines... graines euh... graines... de graines de chanvre. Et euh... et nous savions... selon... selon... selon les barbelés, (installés ?) par les Allemands, en posant les mines. Et quand les Allemands partaient, nous allions dans les mines, et nous mettions... des graines de chanvre sur... sur la terre. Et... et avec... avec... une branche de genêt, nous les machinions.
Et les Allemands après, parmi... qui venaient pour... nous les... nous les voyons parmi les mines, trois semaines ou un mois plus tard. Les bras croisés, croisés comme ça. Mais... nous ne comprenions pas ce qu’ils disaient. Et il y avait... et ils se disaient l’un à l’autre « comment c’est... qu’il y a... il y a... il y a... il y a... il y a... il y a du chanvre, dit-il, d’arrivé ? ». Et de cette longueur-là ! Sur... sur... là où était... là où était... là où la terre était machinée. Là où était... là où il y avait une mine. Car il y avait... il y avait des mines rondes, comme une galetière. Il y en avait qui étaient... qui étaient comme... comme une boîte de sucre, comme une boîte de sucre. Il y en avait qui étaient comme des o... des obus... de canon. Ils en avaient de toutes les sortes hein !

Minet ar park

E oa aet... e oa aet gant e wreg da dennañ... ur pred patatez. ’Ba ar park lec’h ’na... lec’h ’na lakeet an Almanted minioù. Ha petra ’dant graet nemet... ’dant saotet gant ur c’hrog, ’dant saoutet ur min, hag e oant... e oant bet bleset o-daou. Hag an du... hag e oa tud, a oa arriet duzh hon redet duzh partout pa ’dant klevet ar min... o saotiñ.
Ha ’da goullet gant... gant gwreg... gant gwreg eu... Batist al Luron : « Fidamdoue ! bet ’peus... bet ’peus chañs hañ, emeze ! Ha Batist ’neus bet chañs ivez, emeze. » « ya ! met... me ’meus bet muioc’h a chañs c’hoazh, emezi, evit ’neus bet Batist, emezi », peogwir... e wreg ’na bet kazi mann ebet. Ha Batist a oa bleset-kaer. « Muioc’h... muioc’h... ’meus bet-me... » « Bet ’neus Batist chañs, eme... a lere tud, evit... » d’e wreg. « Me ’meus bet muioc’h c’hoazh, emezi ! peogwir me ’meus... me n’on ket bet bleset, emezi, ha Batist zo ! »

Il était allé... il était allé avec sa femme tirer... de quoi faire un repas de patates. Dans le champ là où... les Allemands avaient posé des mines. Et qu’avaient-ils fait, ils avaient sauté avec un croc, ils avaient sauté une mine, et ils avaient été... ils avaient été blessés tous les deux. Et les gen... et les gens étaient arrivés en courant de partout quand ils avaient entendu la mine... sauter.
Et ils avaient demandé à... à la femme... à la femme euh... de Baptiste Le Luron : « bon sang ! vous avez eu... vous avez eu de la chance hein, qu’ils dirent ! Et Baptiste a eu de la chance aussi, dirent-ils » « oui ! mais... moi j’ai eu encore plus de chance, dit-elle, que n’a eu Baptiste, dit-elle », puisque... sa femme n’avait quasiment rien eu. Et Baptiste était grièvement blessé. « Moi j’ai eu... plus... plus... » « Baptiste a eu de la chance, disaient... disaient les gens, que... » à sa femme. « Moi j’en ai eu encore plus, dit-elle ! puisque moi j’ai... moi je n’ai pas été blessée, dit-elle, et Baptiste l’est ! »

Div gozh lazhet gant ur min

Met a-hont zo bet lazhet reoù all c’hoazh. Bezañ a oa... bezañ a oa div gozh duzh an Arvor. Div blac’h kozh. Ha ’na... ’ha ’na ur ponê. Hag e deuent dre an aod, du-hont, e-kichen... e-kichen ti Moro Krec’h Jord, Krec’h Jord, da gerc’hat foenn. ’Dant graet ur bern ’ba ar park, gant... gant eu... ha lakeet... lakeet un tamm bach warne... war... war ar beg. Hag e deuent gant o c’harr hag o... hag o ponê, da gerc’hat ar garg foenn, da gas da... d’o... d’o... d’o menaj eu... ’ba an arvor a-hont, lec’h... lec’h e oant o chom, lec’h e oant o chom. Ur menaj ur vuoc’h pe div e oa.
Hag eu... un devezh e oant... e oant aet da gerc’hat... e oant deut, hag e oa ma vreur ha me eu... ’ba an aod, ’ba an aod o pesketa. O pesketa. Hag eu... e oa... oa... e oant deut da gerc’hat, dre an hent, dre an hent, war bord an aod. E oant... oant deut da gerc’hat ar garg foenn. Hag eu... hag e oa... hag a lere : « Doucement, poney ! Il y a du danger, emezi ». Hag e derc’he mat da penn ar ga... da penn ar ponê. Hag e rae dezhañ kerzhal doustadig. Met bepred, ar ponê ’na mer... ’na kerzhet war ur min, hag e oa aet en aer.
Hag eu... Ni, ma vreur ha me, a oa... o pesketa ’ba an aod. E-kichen ti... e-kichen ti ar Barzhig. Ha... ha ’namp gwelet ur machin... o tont... o tont... o tont dre... ’ba an aer, evel-se, ha... ha kouezhiñ, un nebeud metchoù... hom c’hichennoù. Hag e oa... hag e oa un troad ar gazeg gant houarn... troad bich gant un houarn gazeg ha tout warnezañ, peogwir ’na saotet ar c’har. Ha... hag an div blach ko... an div blac’h kozh... a oa bet lazhet ivez.

Mais là-bas il y en a eu d’autres de tués. Il y avait... il y avait deux vieilles de la côte. Deux vieilles femmes. Et elles avaient... elles avaient un poney. Et elles venaient par la côte, là-bas, à côté... à côté de chez Moreau de krec’h Jord, Krec’h Jord, pour chercher du foin. Elles avaient fait un tas dans le champ, avec... avec euh... et [elles avaient] mis... mis un morceau de bâche dessus... sur... sur le sommet. Et elles venaient avec leur charrette et leur... leur poney, pour chercher le chargement de foin, pour l’amener à... à leur... à leur... à leur ferme euh... sur la côte la-bas, là... là où elles habitaient, là où elles habitaient. C’était une ferme d’une vache ou deux.
Et euh... un jour elles étaient... elles étaient allées chercher... elles étaient venues, et nous étions moi et mon frère à la côte, à la côte en train de pêcher. En train de pêcher. Et euh... elles... elles... elles étaient venues chercher chercher, par la route, par la route, sur le bord de mer. Elles étaient... étaient venues chercher le chargement de foin. Et euh... et il y avait... et elle disait : « Doucement, poney ! Il y a du danger, qu’elle disait ». Et elle tenait bien la tête du chev... la tête du poney. Et elle le faisait marcher doucement. Mais toujours est-il que le poney avait mar... avait marché sur une mine, et qu’il avait été projeté dans les airs.
Et euh... Nous, mon frère et moi, étions... en train de pêcher à la grève. A côté de chez... à côté de chez Le Barzic. Et... et nous avions vu un machin... venir... venir... venir par... dans les airs, comme ça, et... et tomber, quelques mètres... à côté de nous. Et c’était... c’était un pied de cheval avec un fer... un pied de poney avec un fer à cheval et tout dessus, puisque la jambe avait explosé. Et... et les deux vieilles fem... les deux vieilles femmes... avait été tuées aussi.

Chapel Kervasac'h

Ma ’tez c’hoant ec’h esplikin dit ? Evit Chapel... Chapel Kermasakr aze, Chapel Kermasakr eu... an Almanted, nann ! n’eo ket an Almanted eu... an Anglijen, ’na kemeret ar Frañs, ’na debarket ’ba ar Frañs. Darn anezhe ’na debarket ’ba Lezar... ’ba porzh Lezardrev, gant o ba... gant o batimanchoù. Hag ar reoù Lez... ’na debarket ’ba... ’ba Lezardrev, ’dant graet roud evit kemer Pleu... duzh Lezardrev evit kemer Pleuvihan. Hag e oant deut war o zreidoù. Evel... evel ur rejimant, sañset. Dre an hent, dre an hent aze.
Ha... ha... ha... ni ar Bretoned, met... pas... ni... ni... les Bretons, amañ, pa oa lâret dezhe e oa... oa an Anglijen o tont duzh... duzh Lezardrev, a-benn rankontr dezhe, evit... evit brezeliñ. Gant... met... ’oa ket... ’vije ket... ’oa ket kalz a fuzuilhoù d’ar c’houlz-se. Eh ! ha bailhonetezenn hag arkchoù ha... ha des lances, ha kement zo tout. Hag e oant en em gavet just lec’h emañ ar chapel aze. Ha just lec’h emañ ar chapel, zo eu... bujoù, a dremen dindan an hent. Reoù... reoù 1,50m aze tost, evit an dour da dont duzh un tu. Peogwir zo bie en un tu, hag ur bie en tu all. Hag ar bie... a oa ruz gant ar gwad. N’eo ket... n’eo ket... n’eo ket dour a ruilhe, eo gwad a rae. Peogwir ar Bretoned, duzh un tu, a lazhe Anglijen, hag an Anglijen... a c’hall... pa c’hallent, a lazhe Bretoned ivez.

Si tu veux je vais t’expliquer ? Concernant la chapelle... la chapelle de Kermasakr là, la chapelle de Kermasakr eu... les Allemands, non ! ce n’est pas les allemands euh... les Anglais, avaient pris la France, ils avaient débarqué en France. Certains d’entre eux avaient débarqué à Lezar... au port de Lezardrev, avec leur na... avec leurs navires. Et ceux de Leza... avaient débarqué à.... à Lezardrev. Ils avaient fait route pour prendre Pleu... de Lezardrev pour prendre Pleuvihan. Et ils étaient venus à pied. Comme... comme un régiment en principe. Par la route, par la route là.
Et... et... et... nous les Bretons, mais... pas... nous... nous... les Bretons, ici, quand on leur avait dit qu’il y avait... avait des Anglais venant de... de Lezardrev, à leur rencontre, pour... pour combattre. Avec... mais... il n’y avait pas... il n’y avait pas... il n’y avait pas beaucoup de fusil à cette époque-là. Eh ! et des baïonnettes et des arcs et... et des lances, et caetera. Et ils s’étaient retrouvés juste là où est la chapelle. Et juste là où est la chapelle, il y a euh... des buses, qui passent sous la route. Des buses... des buses de 1,50m ou presque là, afin que l’eau circule d’un côté. Puisqu’il y a un ruisseau d’un côté, et un ruisseau de l’autre côté. Et le ruisseau.... était rouge de sang. Ce n’est... ce n’est... ce n’est pas de l’eau qui coulait, c’était du sang. Puisque les Bretons, d’un côté, tuaient les Anglais, et les Anglais... pouv... quand ils pouvaient, tuaient des Bretons aussi.

An Amerikaned oc'h arriet

Aze, e-kichen an enezenn-se, e oa... e oa ur park, ha ’na minet an Almanted. ’Dant lakeet minioù, minioù e-barzh. Minioù hag a oant... ur min... ur min amañ, hag unan all aze. Ha... ha...ha da vont duzh ur min d’unan, e oa ur fil elektrik. Ha d’un a... ha goude duzh honnezh, ’h ae da... Tout... tout ar park a oa... oa... oa minet. Hag e oant reliet-tout, gant ur fil elektrik.
Ha pa oa... pa oa bet debarkamant Normandi, e oa deut an Amerikaned gant o charioù hag o... o c’hamionoù, da-gaout... da-gaout, Bonne-Nouvelle aze. Hag e oa, ma vreur ha me, war... war... war an hent. Ha ni o welet eu... ur ranjennad charioù oc’h arriet, hag e oant o vont da diskenn d’an aod. A-benn neuze... a-benn neuze ar rezistañs... ’na tennet ar barbelés ’na lakeet an Almanted, betek lec’h e oa minet. Hag an tu-mañ ’oa ket minet, gwelet a rez ? Hag eu... hag eu... hag eu... ar rezistañs ’na tennet... pa ’dant klevet lâret e oa an Al... e oa an Amerikaned o vont d’arriet, da... d’ober prizoniet an Almanted a oa ’ba an ti, en traoñ. Evel e oa ’ba Krec’h ar Maout amañ ivez, ’ba Pleuvihan. Ha... Sant-Drian ’ba... ’ba Sant... ha Sant-Drian ha Pleuveur.
Ha petra ’dant graet nemet eu... e oant o vont... e oant o vont gant o... o... o... o c’hamion... o gamionoù amerikan, e oant o vont da diskenn, ti Popol Kerleau. Da dap... da vont betek an aod. Ha ’ma lâret d’an Amerikaned, d’ar reoù a oa ’ba ar c’hamion ’ma graet dezhe stopañ, war an hent. Hag e oa deut daou... daou er-maez duzh ar c’hamion, da c’houll gant... da c’houll gant ma vreur ha me, « da betra... eo ret dimp stopañ ? ». Ha ’ma lâret dezhe, « amañ, aze, emezon-me, pemp pe c’hwec’h metr pelloc’h, zo ur planken hag a... hag a dreuz an hent. Hag a dreuz an hent. Ha... ha n’ouvezomp ket petra eo, emezon-me. »
Ha... ha petra... an daou a oa ’ba ar c’hamion ’na graet sin, ’na telefonet, d’un oto, un oto all, a oa a-dreñv. A oa a-dreñv o c’honvoi. Ha... hag eu... hag eu... an oto all a oa a-dreñv o c’honvoi, a oa deminerien. E oa un oto deminerien. Hag e oant deut da welet petra a oa ar planken. Ma vije aet ar c’hamion war ar planken, ’na pouezet war un obuz. Un obuz eu... 50 pe 60 kg. E vije aet ar c’hamion en aer.
Ha ’na... ha c’hoazh ’na remersiet an Amerikaned ma vreur ha me. « Evuruzamant, emezañ, ’peus lâret dimp, emezañ. » Met... met... an Almanted ’na lakeet ur planken met... goloet anezhi, ha lakeet gravilhon ha... ha... un tamm machin goudron warnezañ, warnezañ. Met ma vije aet ar c’ham... rojoù ar c’hamion... war... war... war... war... war ar blakenn vihan goudron... ’oa ket nemet... ’oa ket tevoc’h evit-se. ’Nije... ’nije kulbutet ha ’nije pouezet war... war... an detonateur an obuz. Ha ’dije saotet.

Là, à côté de cette île-là, il y avait... il y avait un champ, que les Allemands avaient miné. Ils avaient mis des mines, des mines dedans. Des mines qui étaient... une mine... une mine ici, et une autre là. Et... et... et allant d’une mine à l’autre, il y avait un fil électrique. Et d’un... et après de celui-là, ça allait à... Tout... tout le champ était... était... était miné. Et elles étaient toutes reliées, avec un fil électrique.
Et quand il y avait eu... quand il y avait eu le débarquement de Normandie, les Américains étaient venus avec leurs chars et leurs... leurs camions, vers... vers, Bonne-Nouvelle là. Et nous étions, mon frère et moi, sur... sur... sur la route. Et nous d’apercevoir euh... une colonne de chars en train d’arriver, et ils allaient descendre à la côte. Pour alors... pour alors la résistance... avaient enlevé les barbelés que les Allemands avaient mis, jusque là où c’était miné. Et ce côte-ci n’était pas miné, tu vois ? Et euh... et euh... et euh... la résistance avait enlevé... quand ils ont entendu dire que les All... que les Américains étaient sur le point d’arriver, pour... pour faire prisonnier les Allemands qui étaient dans la maison, en bas. Comme c’était à Krec’h ar Maout ici aussi, à Pleuvihan. Et... Sant-Drian et... et Sant... et Sant-Drian et Pleuveur.
Et qu’avaient-ils fait eu... ils avançaient avec leurs... ils avançaient avec leurs... leurs... leurs... leurs camions... leurs camions américains, ils allaient descendre, chez Popol Kerleau. Pour pren... pour aller jusqu’à la côte. Et j’avais dit aux Américains, à ceux qui étaient dans le camion je les avais fait stopper, sur la route. Et deux étaient... sortis du camion, pour demander... demander à mon frère et à moi, « pour quelle raison... nous faut-il stopper ? ». Et je leur avais dit, « ici, là, dis-je, cinq ou six mètres plus loin, il y a une planche qui... qui traverse la route. Qui traverse la route. Et... et nous ne savons pas ce que c’est, dis-je ».
Et... et quoi... les deux qui étaient dans le camion avaient fait signe, ils avaient téléphoné, à une voiture, une autre voiture, qui était derrière. Qui était à l’arrière de leur convoi. Et... et euh... et euh... l’autre voiture qui était à l’arrière de leur convoi, c’étaient des démineurs. C’était une voiture de démineurs. Et ils étaient venus vois ce que c’était que la planche. Si le camion était allé sur la planche, il aurait appuyé sur l’obus. Un obus euh... de 50 ou 60 kg. Le camion aurait été projeté dans les airs.
Et ils avaient... et encore que les Américains nous avaient remerciés mon frère et moi. « Heureusement, dit-il, que vous nous avez dit, dit-il. » Mais... mais... les Allemands avaient mis une planche mais... [ils l’avaient] recouverte, et [ils avaient] mis des gravillons et... et... un petit machind e goudron par-dessus, dessus. Mais si le cam... les roues du camion avaient été dessus... sur... sur... sur... sur... sur la petite plaque de goudron... elle n’était que... elle n’était pas plus grosse que ça. Ils auraient... ils auraient culbuté et ils auraient appuyé sur... sur... le détonateur de l’obus. Et ils auraient sautés.

Almanted lazhet gant o minioù

An Amerikaned, pa oant arriet, evit argas an Almanted duzh ar Frañs, ’dant graet dezhe deminañ, ar parkoù da gen... a-raok partiañ. Hag e oa aet seizh... seizh pe eizh Alman, duzh... duzh ti Popol Kerleau, da divinañ ar park-se. Hag unan anezhe ’na... ’na graet ur fausse-manœuvre, hag e oa saotet tout ar park asambles ! Ya. Ma vreur ha me, e oamp bet o welet hag e oant... hag e oant tout en o gourvez, en o... aloñjet war... ti... ti... ti Pier Moro Krec’h Jord, war... war... war... ’ba ar park a-hont.
Tre... seizh-ha-tregont Alman a gredan, a oa aet en aer, ’ba... gant ar memes min, gant ar memes parkad minioù. Hañ ? Lazhet libr ya ! Ya ! Darn anezhe ’na penn... darn anezhe ’na penn ebet ken. Bezañ e oa reoù... bezañ e oa reoù lazhet ha... hag e oa... hag e oa daou benn en o... en o gichennoù. ’Ouiemp ket da... peseurt... peseurt hini... a oa penn... penn hemañ pe... penn egile. Soñj dit ? Tout ar park o saotiñ ! Asambles ! Ur park hag a rae marteze daou devezh-arat.

Les Américains, quand ils étaient venus, pour expulser les Allemands de France, leur avaient fait déminer, les champs d’abo... avant de partir. Et sept... sept ou huit Allemands étaient allés, de... de chez Popol Kerleau, déminer ce champ-là. Et l’un d’entre eux avait... avait fait une fausse-manœuvre, et tout le champ avait explosé ! Oui. mon frère et moi, nous étions allés voir et ils étaient... ils étaient tous allongés, allongés sur... chez... chez... chez Pierre Moreau de Krec’h Jord, sur... sur... sur... dans le champ là-bas.
Tre... trente-sept Allemands je crois, avaient sauté, dans... avec la même mine, avec le même champ de mines. Hein ? Tués net oui ! Oui ! Certains d’entre eux n’avaient... Certains d’entre eux n’avaient plus de tête. Il y en avait certains... il y en avait certains de tués qui... qui avaient... auprès desquels il y avait deux têtes. Nous ne savions pas à... quel... laquelle... était la tête... la tête de celui-ci ou de celui-là. Tu imagines ? Tout le champ avait explosé ! Ensemble ! Un champ qui faisait peut-être un hectare.

An okupasion en Almagn

C’hoazh ’meus... ’meus ket lâret un dra dit. Pa oan aet d’ober... d’ober... d’ober ma... d’ober ma servij, en Almagn. Peogwir... peogwir e oan duzh... e oan d... e oan... e oan duzh klas 48, gwelet a rez ? En 48. E oan aet d’ober ma servij. Hag e oan eu... e oan oc’h ober ma servij ’ba... ’ba Fribourg, e-kichen ar Forêt Noire. Hag eu... ’ma graet daou viz, daou viz... servij. Ha ’ma bloaz... ha ’ma... norm... normalamant ’ma ur bloavezh d’ober. Ha pa oa... partiet an Almanted duzh amañ, argaset gant an Amerikaned, eu... e oa goullet ganin, hag-eñ e chomfen, e blije din, chom d’ober ma servij, pe mont en okupasion.
Peogwir ar soudarded franse, a deue duzh Frañs, d’okupiñ an Almagn evel... evel e oa an Almanted amañ e-pad ar brezel, gwelet a rez ? Ha... ha ’ma... ha ’ma lâret, « peseurt diferañs, emezon, zo, ’ma lâret d’an adjudant, oc’h ober... oc’h ober ma... ma... servij, emezon, pe ober... bezañ en okupasion ? » « Ah ben... da servij, e vezez ordinal ’ba ar c’hazern kazi, oc’h ober... egzersiz pe un dra bennaket, e-kichen ma vezez en okupasion, e vi en kêr, gant ur vitrailhetenn war... war da jave, oc’h ober... oc’h ober... oc’h ober evel e vije an Almanted amañ, o vale ar ruioù. O vale ar ruioù. » « Ha peseurt diferañs, emezon, zo, xxx (?), oc’h ober... oc’h ober ma servij ? ».
’Ma... ’ma ket nemet... ’ma... ’ma... ’ma... ’ma ket nemet... kazi mann ebet bep miz. A-benn neuze ’ma ur rasion butun. Met peogwir ar butun... ’meus bet james butunet, duzh ma buhez. Ac’hanta, e werzhen ma butun da... d’an Almanted peogwir an Almanted ’na ket... a oa rasionet. Ar butun... e werzhen ma butun d’an Almanted peogwir ’na... evit kaout... evit kaout arc’hant da vont en kêr da brenañ... kartennoù postal ha kement zo tout.
Hag eu... hag e oa lâret din, « ma... ma vezez... ma... ma... ma (xxx ?), ma out kontant da... e-plas mont d’ar servij, ober an okupasion, ’teus... ’teus teir gwech muioc’h a arc’hant, bep miz, evit ’teus evit ober da servij ». Ha ’ma lâret « welloc’h eo din mont... mont en okupasion ». Ha ’ma... ’ma... ’ma graet c’hwez... c’hwezek miz okupasion goude. Teir gwech muioc’h ya. Ya ! ’Mamp... ’mamp ket nemet... tregont, 30 francs, un dra bennak evel-se, bemdez, oc’h ober da servij. Se ’ra ket kalz tra a-benn fin... fin ar miz. Ha... ha ’ma teir gwech muioc’h goude en okupasion.

J’ai encore... je ne t’ai pas dit une chose. Quand j’étais allé faire... faire... faire mon... faire mon service, en Allemagne. Puisque... puisque j’étais de... j’étais d... étais... j’étais de la classe 48, tu vois ? En 48. J’étais allé faire mon service. Et j’étais euh... j’étais en train de faire mon service à... à Fribourg, à côté de la Forêt Noire. Et euh... j’avais fait deux mois, deux mois... de service. Et j’avais une année... et j’avais... norm... normalement j’avais une année à faire. Et quand les Allemands... étaient partis d’ici, expulsés par les Américains. Euh... on m’avait demandé, si je resterais, j’apprécierais, de rester faire mon service, ou d’aller en occupation [en Allemagne].
Puisque les soldats français, venaient de France, pour occuper l’Allemagne comme... comme les Allemands avaient fait ici pendant la guerre, tu vois ? Et... et j’avais... et j’avais dit, « quelle différence, dis-je, il y a, que j’avais dit à l’adjudant, entre faire... faire mon... mon... service militaire, dis-je, ou faire... être en occupation ? » « ah ben... ton service, tu es presque tout le temps à la caserne, à faire... de l’exercice ou quelque chose, alors que si tu es en occupation, tu es en ville, avec une mitraillette sur... sur ta poitrine, à faire... à faire... à faire comme faisaient les Allemands ici, à parcourir les rues. A parcourir les rues. » « Et quelle différence, dis-je, il y a, xxx ( ?), à faire... à faire mon service ? ».
J’avais... je n’avais que... n’avais... n’avais... n’avais... n’avais que... pratiquement rien par mois. Pour alors j’avais une ration de tabac. Mais puisque le tabac... je n’ai jamais fumé, de ma vie. Eh bien, je vendais mon tabac aux... aux Allemands puisque les Allemands n’avaient pas... étaient rationnés. Le tabac... je vendais mon tabac aux Allemands puisque... pour avoir... pour avoir de l’argent pour aller en ville pour aller acheter... des cartes postales et tout.
Et euh... et on m’avait dit, « si... si tu es... si... si... si (xxx ?), si tu es content de... au lieu d’aller au service, de faire l’occupation, tu as... tu as trois fois plus d’argent, par mois, que tu n’as en faisant ton service ». Et j’avais dit « je préfère aller... aller en occupation ». Et j’avais... j’avais... j’avais fait sei... seize mois d’occupation après. Trois fois plus oui. Oui ! Nous n’avions... n’avions que... trente, 30 francs, quelque chose comme ça, tous les jours, en faisant le service. Ca ne fait pas grand-chose pour la fin... la fin du mois. Et... et j’avais trois fois plus après en occupation.

Gonezet kours Bear

’Na goullet ganin, hag-eñ ’ma redet gant... gant... gant... « gant ar paotr-se, emezañ, gant ar paotr yaouank-se, emezañ ». « ’Meus ket, ’meus ket... redet james gant hennezh ». « Hennezh, emezañ, eo an hini gwellañ duzh Bégard ». Duzh... duzh... duzh ar reoù a oa si... oa... Les séniors. Ar reoù go... reoù koshañ. Peogwir e oa les cadets, les juniors, et les séniors... teir ekip. Ha ’ma redet gantañ... gante. Lampat kleuzioù... bieioù dour, ha kement zo tout !
Hag e oa teir dro d’ober, teir dro d’ober duzh ar circuit-se. Hag evit ober an eil... an eil tro, e oan en em drompet a rout. Hag e oan er penn-kentañ. E oan er penn kentañ ’ba ar c’hours. Kred hardi peogwir e oan... e oan o paouez d’arriet, me a sache warnezi hañ !
Ha... ha... hag a-benn e oan arriet ’ba an arrivée, a-raok arriet ’ba an arrivée, e oan e penn-kentañ. Ha me o welet, tri c’hant metr duzh an arrivée, daou reder a-raok din. Ha me... ha me o soñjal « met... met penaos eo bet... on-me er penn-kentañ, emezon-me. Hag eu... me ’ma ma amzer c’hoazh, emezon-me, da redet, ha zo daou a-raok din c’hoazh ? ». Met me ’ma kemeret ur wenojenn... ar c’hontrefed, hag ar reoù all ’na kemeret unan all, ha ’ma graet-me xxx (?), tremen kant hanter-kant metr ’ma graet muioc’h evit ar reoù all.
Ha pa... pa oa roet ar prizioù ’ba... ’ba ar machin, ’ba ar park, e oa... e oa lakeet egile kentañ. Ha... hag ar jañdarmed ’na lâret : « ma ’vije sellet ervat, emezañ », ’na lâret da... da... d’ar skolaer ’na bet... ’na lisañset ac’hanon. « An hini nevez aze, emezañ », ’ouie ket ma anv, ar jañdarm ’ouie ket ma anv, « an hini zo nevez-ambochet aze, emezañ, ’ba ar c’h... evel reder, emezañ, ganac’h, emezañ, ’neus graet... tremen hanter... tremen kant hanter-kant metr muioc’h evit ar reoù all. »
Ha... ha... ha... hag e oan arriet a-dreñv egile, c’hwec’h metr. Ha ’ma graet kant hanter-kant metr bepred muioc’h... muioc’h evit ar reoù all. Ha gras d’ar jañdarmed... Bégard, ac’hanta ! ’ma bet... e oa roet ar priz kentañ din.
Ya ’vat ! Ha ’oan ket arri... ’oan ket... ’ma ket redet james gant... gant reoù Bégard aze c’hoazh. Met ’ba... met gant reoù Rostrenen ha Sant-Brieg, reoù lisañset, ’ma bet redet c’hoazh, hag eu... e baken anezhe-tout, tout ivez !

Il m’avait demandé, si j’avais couru avec... avec... avec « avec ce gars-là, dit-il, avec ce jeune gars-là, dit-il ». « Non, non je n’ai... jamais couru avec lui ». « Lui, dit-il, c’est le meilleur de Bear ». Des... des... de ceux qui étaient sé... étaient... les séniors. Les... plus âgés. Puisqu’il y avait les cadets, les juniors, et les séniors... trois équipes. Et j’avais couru avec lui... avec eux. Sauter des talus... des biefs, et caetera !
Et il y avait trois tours à faire, trois tours à faire de ce circuit-là. Et pour faire le deuxième... le deuxième tour, je m’étais trompé de route. Et j’étais en tête. J’étais en tête de la course. Crois-le bien parce que j’étais... je venais d’arriver, j’envoyais hein !
Et... et... lorsque j’étais arrivé à l’arrivée, avant d’arriver à l’arrivée, j’étais en tête. Et moi de voir, à trois cent mètres de l’arrivée, deux coureurs devant moi. Et moi... et moi de penser « mais... mais comment ça s’est... je suis en tête, dis-je. Et eu... j’avais encore du temps, dis-je, pour courir, et il y en a deux devant moi encore ? ». Mais moi j’avais pris un sentier... à l’opposé, et les autres avaient pris un autre, et moi j’avais fait xxx ( ?), plus de cent cinquante mètres de plus que les autres que j’avais fait.
Et quand... quand on avait donné les prix dans... dans le machin, dans le champ, on avait... on avait mis l’autre en premier. Et... et les gendarmes avaient dit : « si on avait bien regardé, dit-il », qu’il avait dit à... à... à l’enseignant qui avait... qui m’avait licencié. « Le nouveau là, dit-il », il ne savait pas mon nom, le gendarme ne savait pas mon nom, « celui qui a récemment été embauché là, dit-il, dans la c... comme coureur avec vous, dit-il, a fait... plus de... plus de cent cinquante mètre de plus que les autres ». Et... et... et... et j’étais arrivé derrière l’autre, à six mètres. Et j’avais quand même fait cent cinquante mètres de plus... de plus que les autres. Et grâce aux gendarmes... de Bégard, eh bien ! j’avais eu... on m’avait donné le premier prix.
Mais oui ! Et je n’étais... je n’étais... je n’avais jamais couru avec... avec ceux de Bégard là encore. Mais à... mais avec ceux de Rostrenen et de Sant-Brieg, les licenciés, j’avais encore couru, et euh... je les battais tous, tous aussi !

Mât de Cocagne

Hag ar « mât de cocagne », ar « mât de cocagne ». Teir... teir gwech e oan bet ’ba ar « mât de cocagne ». Ha reoù... reoù a oa lisañset ’ba kourchoù, Rostrenen ha Lannuon, ’dant... ’dant ket tapet mont nemet betek hanter ar poteau. Ha me a oa bet betek ar beg. Ha ’ma... hag e oa... ur rod bisikled, ur jant, ur jant bisiklet, war... war... war... war ar post evel-se. War ar post evel-se. Gant podoù, podoù en-pign. Hag eu... hag eu... hag ur pennad bazh, e-pign duzh pep pod. Ha pa vijes arri ’ba ar beg, ’ta derc’hel mat d’ar pod... d’ar post... d’ar post d’ober. Ha tapet ar vazh ha reiñ un takad war... war... war... war ar pod.
Ar pod kentañ ’ma bet, ’ma... ’ma roet ur vazhad dezhañ. E oa... e oa kouezhet ur... ur yar. En peluche ! En peluche. Ha pa oan arriet en traoñ duzh ar poteau, me ’ma diskennet, e oa lâret din ’ma gonezet ur yar. Hag e oa diskouezet ur yar en peluche din. Met... met e oa lâret din goude... Met... met... ar yar en peluche a oa evit lakat ’ba ar pod. Hag e oa roet ur yar... ur yar gwir din.
Ha ’ma goullet, peogwir n’houlle den ken mont ’ba ar post, hag ar reoù ac’h ae, n’arrient ket nemet betek hanter kazi. A-wechoù ’raent ket nemet daou, tri metr. Hag e adrampent en traoñ. Ha ’ma goullet : « droed ’meus da advont... war... un eil beaj ’ba ar mât de cocagne ? ». Hag e oa lâret « ya ! » din. Hag e oan adaet. Evit an eil beaj. Hag aze ’ma roet un takad. War... war... war... war ar post all. Arri... arri e oan... arri e beg adarre ! Hag e rae nav metr ! An uhelder ar post, ar post. Donc... donc, se a rae triwec’h metr. Da vont etre div wech. Ha ’ma roet ur vazhad war ar pod, ha ’ma bet ur podad dour war ma benn. Hag e oa... ar pod a oa leun a dour. Hag e oan diskennet... ’ba ar xxx (?).
Ha goude ’ma goullet, hag-eñ ’ma droed da admont e-krec’h adarre. Hag e oan aet. Ha ’ma roet ur vazhad. Teir gwech e oan bet e-krec’h, ’ba Bégard. ’Ba... ’ba... ’ba... ’ba ar mât de cocagne. Hag en tri... en drivet pod, ’ma bet ur c’honifl. Ur c’honifl (krewaleg ?). Evel e vez lakeet en-dro da goûg... goûg ur plac’h aze. Ur bichig ! a vez graet duzh se. En breton... en breton. Bichig. Ha ’ma bet ur c’honifl gwir e-barzh.
Ha peogwir pa... pa oan-me oc’h ober ar jeuioù, peogwir ma wreg a oa aet ganin war bisikled. ’Da ket nemet c’hwezek... c’hwezek seitek vloaz d’ar... seitek vloaz, triwec’h vloaz ’da. Apeupre. Pe naontek vloaz. ’Ma lâret dezhi... me... ’ouie ket pelec’h chom. Hag e oa ur plac’h kozh en he c’hoaze war... war ur min-minerezh. Oc’h ober... ur min-minerezh kostez ar vur a *rez... a rae ur bank, gwelet a rez ? Ha ’ma lâret dezhi : « Kit... kit en ho koaze e-kichen an hini gozh aze, da c’hortoz ken ’mo... ken ’mo... ken e vin-me oc’h ober ar jeuioù ha... hag oc’h ober kourchoù war-droad hag an traoù ! » Hag e oa aet en he c’hoaze war... e-kichen an hini gozh. Ha... ha... ha... hag evit rekompañsiñ an hini gozh peogwir... e oa chomet e-kichen ma gwreg, ’ma lâret dezhi... choaz... petra ’dije, « ur c’honifl pe ur yar ? ». Ha ’da kemeret... ’da kemeret ar yar. ’Da kemeret ar yar. ’Ma roet ar yar dezhi evit mann, evit bezañ... evit bezañ chomet e-kichen... e-kichen ma gwreg ya.

Et le « mât de cocagne », le « mât de cocagne ». J’avais été trois... trois fois au mât de cocagne. Et ceux... ceux qui étaient licenciés [dans des clubs] de course, Rostrenen et Lannuon, ils n’avaient... ils n’avaient réussi à aller que jusqu’à la moitié du poteau. Et moi j’avais été jusqu’au sommet. Et j’avais... il y avait une roue de bicyclette, une jante, une jante de bicyclette, sur... sur... sur... sur le poteau comme-ça. Sur le poteau comme ça. Avec des pots, des pots suspendus. Et euh... et euh... ut un bout de bâton, suspendu à chaque pot. Et quand tu étais arrivé au sommet, tu devais bien de tenir au pot... au poteau. Et attraper le bâton et donner un coup sur... sur... sur... sur le pot.
Le premier pot que j’avais eu, j’avais... je lui avais donné un bon coup. Était tombée une... une poule. En pluche ! En peluche. Et quand j’étais descendu du poteau, moi j’avais descendu, on m’avait dit que j’avais gagné une poule. Et on m’avait montrée la poule en peluche. Mais... mais on m’avait dit après... Mais... mais la poule en peluche c’était pour mettre dans le pot. Et on m’avait donné une poule... une vraie poule.
Et j’avais demandé, puisque plus personne ne souhaitait monter au poteau, et ceux qui allaient, n’arrivaient que jusqu’à la moitié pratiquement. Parfois ils ne faisaient que deux-trois mètres. Et ils glissaient jusqu’en bas. Et j’avais demandé : « j’ai droit de remonter... sur... une deuxième fois au mât de cocagne ? ». Et on m’avait dit « oui ! ». Et j’étais reparti. Pour la deuxième fois. Et là j’avais donné un coup. Sur... sur... sur l’autre coup. J’étais arrivé... arrivé... au sommet de nouveau ! Et il faisait neuf mètres ! La hauteur du poteau, du poteau. Donc... donc, ça faisait dix-huit mètres. A faire en deux fois. Et j’avais donné un bon coup sur le pot. Et j’avais reçu un pot rempli d’eau sur la tête. Et c’était... le pot était plein d’eau. Et j’étais descendu... dans le xxx (?).
Et après j’avais demandé, si j’avais le droit de remonter à nouveau. Et j’étais allé. Et j’avais donné un bon coup. J’étais monté trois fois, à Bégard. Au... au... au... au mât de cocagne. Et dans le trois... dans le troisième pot, j’avais eu un lapin. Un lapin xxx ( ?). Tel qu’on en met autour du ou... du cou d’une femme là. Ur chaton ! qu’on appelle ça. En breton... en breton. Chaton. Et j’avais eu un vrai lapin dedans.
Et puisque quand... quand je pratiquais les jeux, puisque ma femme était allée avec moi à bicyclette. Elle n’avait que seize... seize dix-sept ans à cette... dix-sept ans, dix-huit ans qu’elle avait. A peu près. Ou dix-neuf ans. Je lui avais dit... moi... elle ne savait pas où se poser. Et il y avait une vieille femme assise sur... sur une pierre de taille. Faisant... une pierre de taille à côté d’un mur... qui faisait banc, tu vois ? Et je lui avais dit : « Ass... asseyez-vous à côté de l’ancienne là, en attendant que... que... que je fasse les jeux et... et les courses à pied et tout ! » Et elle était allée s’assoir sur... à côté de l’ancienne. Et... et... et pour récompenser la vieille puisque... elle était restée à côté de ma femme, je lui avais dit... de choisir... ce qu’elle aurait, « un lapin ou une poule ? ». Et elle avait pris... elle avait pris la poule. Elle avait pris la poule. Je lui avais donné la poule gratuitement, pour être... pour être restée auprès... auprès de ma femme oui.

Saotiñ ar garreg

Amañ pa ’ma prenet... pa ’ma prenet ar park-mañ, evit ober ma di, peogwir eo me ’meus graet ane... eo me ’meus graet ma di. Amañ. E oa leun a gerreg, ’ba... ar park. Hag un devezh goude ’ma fin... da labourat e l’usine, e oan deut d’ober saotiñ ar garreg aze. Amañ. Ha ’ma lakeet ur min antichar alman, war ar garreg, war ar garreg. Ha ’ma lakeet teir beder (waskenn ?) fagod, war... war... war... war... war... war... war ar min. A-raok alumiñ ar vechenn. ’Ma bet ur vechenn, ’ma bet mech... ’ma bet ur vechenn... ’ma bet mech... ur mechenn gant... gant reoù hag a oa... ha ’na ur garierenn ’ba... ’ba... ’ba eu... Lezardrev aze. ’Na roet ur pennad mech din. D’ober saotiñ ar min. Evuruzamant e oa hir a-walc’h ar mech, e oa... ar vechenn.
Hag un devezh e oan deut d’ober saotiñ... ar min aze. Ha... ha... ni a oa... oa o chom, ’ba an ti-forn, lec’h emañ Pierrot Gwilhou. Ha Jeann... ha Jeann... ma wreg o lâret da... da hemañ : « Kez da lâret d’an tad ’ta, emezi, dont... dont da... dont d’e verenn ! ». Ha ’ma alumet ar vechenn. Hag aet... aet da goach ’ba ar park aze, a-dreñv ar c’hleuz. Ha me o welet hemañ o sellet e-kichen... e-kichen ar min. Ha na oa ket... na oa ket okupet... o welet moged o tont duzh... duzh ar be... duzh ar bern fagod. Pa ’ma gwelet... pa ’ma klevet anezhañ o krial « Papa ! Papa ! deus da... deus... deus da... deus da debriñ, deus da debriñ, emezañ ! ». Ha ’wele ket ac’hanon, ’ouie ket pelec’h e oan. Ha... ha ’ma lampet duzh ar park, kroget en e golier, ha sachet anezhañ ’ba ar park. « Boum ! » eme ar min.
Ur min... a oa... a oa... a oa kouezhet ur min... e-kichen, lec’h emañ an uzin istr aze, e Lanvaodez. Memestra evel un dorzh vara dek lur. E oa kouezhet ur pe... un tamm duzh... duzh ar garreg. Soñj dit !

Ici quand j’avais acheté... quand j’avais acheté ce champ-ci, pour faire ma maison, puisque c’est moi qui l’a fai...c’est moi qui a fait ma maison. Ici. C’était plein de rochers, dans... le champ. Et une journée après avoir fini... de travailler à l’usine, j’étais venu faire sauter un rocher là. Ici. Et j’avais mis une mine antichar allemande, sur le rocher, sur le rocher. Et j’avais mis trois quatre xxx (?) de fagots, sur... sur... sur... sur... sur... sur la mine. Avant d’allumer la mèche. J’avais eu une mèche, j’avais de la mèche... j’avais eu une mèche... j’avais eu de la mèche... une mèche avec... avec ceux qui étaient... qui avaient une carrière à... à... à euh... Lezardrev là. Il m’avait donné un bout de mèche. Pour faire sauter la mine. Heureusement que la mèche était assez longue, était... la mèche.
Et un jour j’étais venu faire sauter... la mine là. Et... et... nous étions... habitions dans le fournil, là où est Pierrot Guillou. Et Jeann... et Jeann... ma femme de dire à... à celui-ci [mon fils] : « Va dire au père tiens, dit-elle, de venir... de venir au... de venir déjeuner ! ». Et j’avais allumé la mèche. Et [j’étais] allé... allé me cacher dans le champ là, derrière le talus. Et moi de voir celui-ci en train de regarder à côté... à côté la mine. Et il n’était pas... il n’était pas préoccupé... en voyant la fumée venir de... du ta... du tas de fagots. Quand j’avais vu... quand je l’avais entendu crier « Papa ! Papa ! Viens... viens... viens... viens manger ! viens manger ! dit-il ». Et il ne me voyait pas, il ne savait pas où j’étais. Et... et j’avais sauté du champ, [je l’avais] attrapé par le col et tiré du champ. « Boum ! » que la mine avait faite.
Une pierre... était... était... une pierre était tombée... à côté, là où est l’usine d’huître là, à Lanvaodez. Pareil qu’une miche de pain de dix livres. Un morc... un bout du... du rocher était tombé. Imagine !