Ar c'hemmadurioù / Les mutations

Les articles de grammaire
Répondre
Tangi
Messages : 1654
Inscription : 13 janvier 2014, 13:15

Ar c'hemmadurioù / Les mutations

Message par Tangi »

Amañ an hini e vez komzet deus ar sujed / C'est ici que l'on parle du sujet.
http://brezhonegbrovear.bzh/yezhadur.ph ... emmaduriou
Paotr Kleder
Messages : 14
Inscription : 07 février 2020, 21:21

Re: Ar c'hemmadurioù / Les mutations

Message par Paotr Kleder »

Salut d'an oll,

N'on ket den da lakaad va hillohig da gana uhel! Koulskoude e fell din ober ano amañ euz ar pez a zo anvet "Harz ouz kemmadduriou" 'zo .
Kudennn an dibersonel eo, an hini vrava med ive an hini diesa e brezoneg.

Ar vamm = La mère MED AR MAMM = Sa propre mère ou sa mére à soi. Amañ ez eus harz ouz ar hemmadur. A-wechou ne heller ket hen ober:

E dad = son père - An tad son propre père . Peurveuia e lakaer: AN TAD AN-UNAN - AR MAMM AN UNAN (Son père sa mère à soi)

Setu-amañ eun nebeud skoueriou a zegaso deom eun tammig sklerijenn:

Brao eo kared ar vugale med bravoh eo c'hoaz kared ar BUGALE AN-UNAN: Il est bon d'aimer les enfants mais il est encore plus beau d'aimer ses propres enfants.
Labourad gand eur bal a zo aesoh eget labourad gand an dorn med aesoh eo c'hoaz labourad gand AR PAL AN-UNAN: Il est plus facile de travailller avec un bêche qu'avec ses mains nues mais c'est plus facile encore de travailler avec son propre outil ( sa propre bêche)
Pa vezer klañv e vez red kaoud unan bennag war an TRO :Quand on est malade il faut avoir quelq"un atour de soi.
Amañ e vo red deom ober ano euz an dibenn ger OR bet lezet a-goztez gand tud'zo:

An dibenn OR a vo greet ganti e-mod-se : Gantor- avec soi-même - evidor: pour soi-même - deor : à soi-même - ahanor: de soi-même - ennor: en soi même et toutes les autres prépositions.....

Setu amañ eun nebeud skoueriou: Ahanor an-unan n'ez eer ket pell. Gwelloh eo beza skoazellet gand tud all : De soi - même on ne va pas loin.Il est préférable d'être aidé par d'autres.
Klask re hir ennor an unan a zo nahuz evid ar yehed : Mot à mot: Chercher trop loin en soi-même est néfaste à la santé soit e "galleg uhel"
L'introspection personnelle prolongée est néfaste à la santé.
Kaoud aon ouzor an-unan : avoir peur de soi même .
Kemer preder ganeor an-unan: prendre soin de soi-même
Paouroh egedor a gaver atao: On trouvera toujours plus pauvre que soi-même.

On trouvera quelques exemples de ce type dans :Yeun ar Gov: E skeud tour bras iliz..." - Kristian Brisson: Ar reder mor - F.Morvannou: Metod Assimil..... V.Favé - V. Seité (Srewet amañ hag ahont en o oberrennou).....
Tangi
Messages : 1654
Inscription : 13 janvier 2014, 13:15

Re: Ar c'hemmadurioù / Les mutations

Message par Tangi »

Diwar-benn ar c'hemmadur d-z, sell aze ar pezh 'deus skrivet un toullad-mat a dud gouiziek :

Gireg Konan, Eostad (2017) :
Ne vez graet nemet e kornôg Bro-Dreger, da lavarout eo, e bro Blistin ha war vord an aod betek Lannuon. Ne vefe ket graet atav, met ret e vefe klask just e pelec'h emañ ar vevenn. Bro Berroz a zo un tammig ur vro "etre" war an dachenn-se.
Le Clerc, Grammaire bretonne du pays de Tréguier, (1911, adembannet en 1986, p. 17) :
En trécorrois, l'adoucissement de D en Z n'a pas toujours lieu : douar, terre ; da zouar ou da douar, ta terre.
Ifig Troadeg, "Notes sur l'écriture et la prononciation", Carnets de Route (2005, p.33), :
L'absence de mutation "d/z"
Dans presque tout le Trégor (mis à part le pays de Plestin à l'extrême ouest), la mutation "d/z" n'est pas employée.
Frañsez Favereau, Grammaire du breton contemporain (1997, p. 147) :
Lénition irrégulière de D - quelques mutations sont assez irrégulières, surtout celle de D en Z. Inconnue ou presque en Trégor (sauf verbes parfois), elle tend à devenir irrégulière ailleurs [...].
Yann an Du, Le trégorrois à Plougrescant (2012, p. 38) :
La mutation d/z est rare et individuelle : i dòrn désigne pour la plupart des gens 'sa main à lui ou à elle', mais quelques rares personnes disent i zòrn pour le féminin.
Steve Hewitt, Notes sur le breton du Trégor (2001, p.5) :
La mutation d > z ne se fait ni dans les adjectifs qualificatifs (un daol du) ni dans les verbes finis (me a debr, na debrañ
ked
), mais elle est assez courante ailleurs: da ziweżañ, da zorn, e zorn.
Hewitt 'neus studiet a-dost brezhoneg Plouared/ar C'houerc'had.

Ar pezh zo sur eo 'neus ket ar c'hemmadur D-Z dispareset-libr en Treger. 'Ba bro Vear 'meump dastumet un toulladig verboù kemmet goude da : da zebriñ, da zenañ, da ziskiñ (stummioù ral e-kichen ar stummioù klevet ar muiañ da debriñ, da denañ, da deskiñ). Evit an anvioù-kadarn 'meump ket nemet unan serret en Bear, gant Ifig ar Bihan ganet en 1915 : re a zouar 'neus (frazenn 30666 war al lec'hienn).

Gant tud deus Plûned 'vat, stok deus Bear, e klever ar c'hemmadur-se aliesoc'h, gant verboù hag anvioù-kadarn kemmet. Memestra kostez Plouneveg-Moedeg, Plouared, ar C'houerc'had, ha kanton Plistin lec'h e vez graet kalz muioc'h.

Pegoulz e oa komañset da disparesañ neuze ? 'Ba ma ide-me e vije graet ar c'hemmadur-se en Bro-Dreger gwechall-gozh, ha n'eus ket nemet "nevez zo" eo komañset da fêpaat : en 18vet kantved dija ? en 19vet kantved sur peogwir e remerk Leclerc en 1911 ne vez ket graet ordinal. En 20vet kantved 'neus kollet kalz a dachenn moarvat, ken eo ral a-walc'h (ral-kaer a-blasoù) klevet anezhañ bremañ...
Riwal
Administrateur
Messages : 1151
Inscription : 14 novembre 2013, 11:59

Re: Ar c'hemmadurioù / Les mutations

Message par Riwal »

Hervez Roparz Hemon, Yezhadur istorel ar brezhoneg, Hor Yezh, p.7 (§7) :
An teir c'hensonenn mouezhiet : [b-v, d-ð, g-ɣ pe g-ø] e c'hellje ar c'hemmadurioù bezañ bet er penn kentañ ; [b-v] zo chomet ; dre ma troas [ð] da [z] e teuas ar c'hemmadur da vezañ [d-z] e Leon, Kernev ha rannoù zo eus Bro-Wened, met chom a reas [d-ð] e rannoù all ; e Treger ez eas ar c'hemmadur da get, [d] o chom [d] e pep degouezh.
Ne vefe ket bet deus ar c'hemmadur D>Z gwech ebet e Bro-Dreger neuze.
Da'm soñj e vez gwelet kement-se gant ar c'hemmadur e diabarzh ar gerioù, evel didonet, miz Kerdu... Gall a reer soñjal e vefe chomet ar Z en enne ma vefe bet diontañ er penn kentañ.
Ar skouerioù dastumet e Bear a c'hallfe bezañ plegoù kemeret digant tud deus an diavaez.
Tangi
Messages : 1654
Inscription : 13 janvier 2014, 13:15

Re: Ar c'hemmadurioù / Les mutations

Message par Tangi »

Daon ya ! Gwir eo zo gerioù hep kemmadur D-Z en enne...

Etre daou 'h on memestra. Poan 'meus c'hoazh o krediñ e teufe ar skwerioù serret diwar levezon tud an diavaez...

'Ba Pleuveur-Bodou zo ur c'hastell hag a vez distaget /kerzuel/, skrivet Kerduel en galleg. Se a diskwel e vije graet ar c'hemmadur D-Z 'ba kornioù zo deus Treger. Ha 'meus aon e vez graet c'hoazh en ur stumm reoliek a-walc'h 'ba sekteurioù Perroz-Gireg, Lannuon, Plistin, Plouared ha Logivi-Plougraz. Kreistre Plistin ha Montroulez e vez graet ivez evel-just. En Plougouskant eo anavezet ivez a-hervez Yann an Du. Pa seller deus kartenn Bro-Dreger eo an hanter anezhi da nebeutañ lec'h e vez graet ar c'hemmadur D-Z...
Tangi
Messages : 1654
Inscription : 13 janvier 2014, 13:15

Re: Ar c'hemmadurioù / Les mutations

Message par Tangi »

Ur c'hemmadur D-Z zo 'ba anv Plûned :

Ploedunet (1330) > Ploezunet (1371) > Pluzunet (1446) > Plûned
Riwal
Administrateur
Messages : 1151
Inscription : 14 novembre 2013, 11:59

Re: Ar c'hemmadurioù / Les mutations

Message par Riwal »

Ar pezh a lavar Gireg Konan zo interesant war ar poent-se :
Tangi a écrit : 15 décembre 2023, 23:11Gireg Konan, Eostad (2017) :
Ne vez graet nemet e kornôg Bro-Dreger, da lavarout eo, e bro Blistin ha war vord an aod betek Lannuon. Ne vefe ket graet atav, met ret e vefe klask just e pelec'h emañ ar vevenn. Bro Berroz a zo un tammig ur vro "etre" war an dachenn-se.
Sur a-walc'h n'eo ket naet-naet ar vevenn nag er spas, nag en amzer, hag e c'hall an dachenn "etre" bezañ bras pe brasoc'h.
Tangi
Messages : 1654
Inscription : 13 janvier 2014, 13:15

Re: Ar c'hemmadurioù / Les mutations

Message par Tangi »

Serj Nikolaz, 'ba "Brezhoneg ar Preskil / le breton de la Presqu'île" (d.l.e kanton Pleuveur-Gaoter) a skriv kement-mañ (p.7) :
Traitement local de la mutation d>z. On notera les particularités locales suivantes en est-Trégor :
1) L’absence fréquente de la mutation d>z : Le mois de décembre : kerzu, est dit : kerdu en Trégor.
2) Après la préposition da, la mutation est aussi omise : on dit souvent da dont : « pour venir » et non : da zont ; da dibiñ : « pour manger », et non : da zebriñ. Ce qui est noté ainsi n’est donc pas fautif, c’est l’usage trégorrois.
3) Après les noms féminins, les adjectifs commençant par ‘d’ prennent tout aussi rarement la mutation d>z. Une tournure comme ar plac’h zu, « la femme noire ou la femme aux cheveux noirs », ou an nor zu, « la porte noire », sera difficilement comprise en est-Trégor.
4) L’absence fréquente de mutation d>z se voit aussi dans les mots ou verbes composés avec la particule privative di-, particule signifiant une action sur qqn ou qqc. Avec dent p. ex. qui signifie : « dents », on a : dident, « édenté » au lieu de : dizent. Le verbe « sevrer » se dit : didoniñ et non : dizoniñ. On dit aussi : didourañ (di- + dour) au lieu de : dizourañ, pour : « assécher, drainer, enlever l’eau », etc.
5) Par contre, le breton parlé étant parfois simplifié mais jamais incorrect, les cas grammaticaux sont observés et la mutation de genre d>z est observée au féminin, ex. avec : diskar, « chute, décroissance, descente » : emañ al loar en hi ziskar : « la lune est dans sa décroissance » (va vers la nouvelle lune).
Er bempvet poent-mañ e adkaver ur c'hemmadur dre-vlotaat D-Z dic'hortoz war-lerc'h he/hi, evel gant Yann An Du (2012, p.38) :
i dòrn désigne pour la plupart des gens 'sa main à lui ou à elle', mais quelques rares personnes disent i zòrn pour le féminin.
Ur perzh dibar deus Tregerieg an aod a vefe ? Peotramant eo c'hwitet Yann an Du ha Serj Nikolaz (pe ar vrezhonegerien 'neuint klevet) ?

Sell aze ar skwerioù a gemmadur D-Z a gavan 'ba "Brezhoneg ar Preskil / le breton de la Presqu'île" :

goude da (anv-gwan perc'hennañ) :
me ‘meus graet muioc’h gant ma azen ‘vidout-te gant da ziskamant (p.88)

goude da (araogenn) :
hemañ ‘zo klask tro da ziverrañ (p.217)

goude ne :
loen brein-mañ ne zispego ket ac’hane, ivez ! (p.191)

goude he (anv-gwan perc'hennañ benel) :
emañ al loar en hi ziskar « la lune est dans sa décroissance » (p.7)

goude e (anv-gwan perc'hennañ gourel ) :
hemañ ‘n eus e zifenn : celui-ci (= il) sait se défendre, il a de la défense (p.101)
arwez en e zent : une « inflammation de ses dents », une rage de dent (p.156)
tap krog en e zorn : attrape sa main (p.194)

Estroc'h evit hi ziskar, n'eus ket a skwerioù a gemmadur D-Z war-lerc'h an anv-gwann benel he, hag-eñ zo tri war-lerc'h an anv-gwan gourel e...
Dernière modification par Tangi le 30 décembre 2023, 10:22, modifié 1 fois.
Tangi
Messages : 1654
Inscription : 13 janvier 2014, 13:15

Re: Ar c'hemmadurioù / Les mutations

Message par Tangi »

'Ba geriadur Yann An Du, Le trégorrois à Plougrescant (2012), sell aze ar pezh a gavan :

goude da (araogenn) :
mann ebet

goude da (anv-gwan perc'hennañ) :
mann ebet

goude ne/na:
mann ebet

goude e/he (anvioù-gwan perc'hennañ) :
e véach sœl wa bét saved i zòrn il n’avait levé la main qu’une seule fois [pour frapper]. (p.445)

Ne gavan ket nemet ar skwer-se, hag eo an anv-gwan perc'hennañ gourel a degas ur c'hemmadur D-Z... da lâret eo ar c'hontrefed deus ar pezh a lâre pajenn p.38 :
i dòrn désigne pour la plupart des gens 'sa main à lui ou à elle', mais quelques rares personnes disent i zòrn pour le féminin.
Tangi
Messages : 1654
Inscription : 13 janvier 2014, 13:15

Re: Ar c'hemmadurioù / Les mutations

Message par Tangi »

Ne soñj ket din e vez kavet *Kerzaniel, *Kerzavid pe *Kerzanio en Bro-Dreger. Kerdaniel, Kerdavid ha Kerdanio eo ordinal.
Répondre