Brezhoneg Bro-Vear

Galleg > Brezhoneg

abîmer

abimiñ

marteze e vo abumet muioc'h

[ma'te:e vo a'byməd 'my:ɔx]

peut-être qu'il sera plus abîmé

Janed Merrien, 1936, Bear (dastumet gant Tangi)

Allain, 'h eo... 'h eo e verc'h-kaer hañ 'nez... 'nez... labouret 'ba Inter, an hini a gemere anezhe evitañ, ha goude, eñ a degase anezhe amañ, ha tout ar pezh 'meus, 'na degaset ur bern din warlene hañ ! oh ! 'ma... 'ma c'hoant dezhañ lâret d'aretiñ hañ ! a-benn ar fin 'h an da gaout re, ah ya ! met aretet... drailhañ a reont da derriñ ivez hañ ! arriet a reont d'abimiñ alors e vezont foutu goude ivez hañ ! ar re-se n'int ket solut hañ !

[aˈlɛ̃ - he̞ he̞ i ˌvɛʁχ ˈkɛːʁ ɑ̃ ne ne - laˈbuːʁəd bah ɛ̃ˈtɛʁ - ˈnːi go̞ˈme̞ːʁe̞ ne̞ ˈwitɑ̃ - a ˈguːde ẽ ˈdje̞se̞ ne̞ ˈɑ̃mɑ̃ - a tut pez møs - na ˈdje̞sə ˈbɛʁn dĩ aʁˈlœːne ɑ̃ - ho ma - ma hwɑ̃n ˈdeɑ̃ ˈlɑːʁəd daˈʁe̞tĩ ɑ̃ - be̞nˈfin hɑ̃ də gɑːd ˈʁe - a ja mɛ aˈʁe̞tət - ˈdʁɑjə ʁɛɲ də ˈdɛĩ ˈie ɑ̃ - ˈɑj ə ʁɛɲ daˈbimĩ aˈlɔʁ ve̞ɲ ˈfuty ˈguːde ˈie ɑ̃ - ʁeze ˈniɲ cə ˈsoːlyd ɑ̃]

Allain, c'est... c'est sa belle-fille hein qui a... qui a... travaillé à Inter, celle qui les prenait pour lui [cageots], et après, lui les apportait ici, et tout ce que j'ai, il m'en avait apporté beaucoup l'an dernier hein ! oh ! j'avais... j'avais envie de lui dire d'arrêter hein ! finalement je vais en avoir de trop, ah oui ! mais arrêté... ils s'abîment au point de se casser aussi hein ! ils arrivent à s'abîmer alors ils sont foutus après aussi hein ! ceux-là ils ne sont pas solides hein !

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

breviñ

e benn a-dreñv zo dilokez, sell penaos eo brevet gant al labour

[i bɛn'drẽ: zo di'lɔkəs sɛl pə'nɔ̃:z ɛ 'brɛwəd gɑ̃n 'lɑ:bur]

son derrière [de pantalon] est trop grand, regarde comment il est déformé par le travail

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

debriñ

Gwelet an tem Debriñ ha bevañ

Souchenn a vije lavaret deus se, pa vije laket, ma kerez, un dra war-lerc'h un dra all, ha un dra all war-lerc'h serten traoù zo, e vije ret gouzout pere lakat abalamour da nompas debriñ an douar re quoi, abalamour da nompas vidañ anezhañ re quoi.

[’ʃuʃən viʒe ’lɑːt tøs ’se – pe viʒe ’lakət ma kees ən ’dʁa waʁ’lɛʁh ən dʁa ’all – a ən dʁa ’al waʁ’lɛʁh sɛʁtən ’tʁɛw zo – viʒe ’ʁet ’kuːt peʁe ’lakət bãw tə nõmpas ’diːbi n’duːəʁ ’ʁe kwa – bãw tə nõmpas ’viːdã ’neã ’ʁe kwa]

On appelait ça la rotation des cultures, quand on mettait quelque chose après autre chose, et autre chose après certaines choses, il fallait savoir quoi mettre pour ne pas trop « manger » la terre, pour ne pas trop la vider.

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

drailhañ

E vije ret surveilh anezhe tamm bihan ivez. Abalamour dezhe nompas drailhañ anezhe.

[viʒe ’ʁeːt ’syʁvɛj ne̞ tãm ’biən iə – bãw te̞ d’nõmpas ’dʁajã ne̞]

Il fallait les surveiller un peu aussi. Pour qu'ils ne les abîment pas.

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

Neuze e wrie, ma vije traoù da fresellat evel e vije l... evel e vez lavaret, evel al loeroùioù ma kerez na vezont ket re drailhet, e vije da fresellat ha a bep sort,

[nœhe ’ʁwije – ma viʒe ’tʁɛw də vʁe’se̞lət vɛl viʒə l – vɛl ve ’lɑːt – vɛl lwe’ʁojo ma’keəs na vɛŋ kə ʁe’dʁajət – viʒe də vʁe’se̞lət a bop’sɔʁt]

Alors elle cousait, s'il y avait des choses à repriser, comme on dit, comme les bas, si tu veux, qui ne sont pas trop abîmés et qui étaient à repriser et tout.

Favereau 2000 : FREZELIañ = gaufrer, & repriser.

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

n'int ket darev c'hoazh ? amañ 'h int eu... an evned zo o trailhañ anezhe tout hañ ! goullet 'na... goullet 'na... se zo kaoz 'meus poazhet... poazhet anezhe eu... da lakat eu... met tout, tout e oant drailhet hañ ! tout 'ma... Herve zo bet aze disadorn ha 'neus goullet ganin « bezañ zo figez ? » « met ya ! 'teus ket 'met tapout hañ ! warlene 'ma lâret dit tapout, 'ma ket gwelet hini ebet o tapout ur skeul emezon-me, gant ur skeul, 'ba krec'h, zo reoù darev ha neuze emañ tout an evned o drailhañ anezhe » « ha me 'meus ket graet » « met me 'rin ket hañ ! xxx ( ?) 'ba ar wezenn xxx ( ?) ha ma 'teus c'hoant da gaout, tap hañ ! » e lâran anezhañ... e lâran dezhañ xxx ( ?), eñ 'blij ket se dezhañ moarvat, ha ne ra ket fout

[ˈniɲ cə ˈdɑʁw hwas - ˈɑ̃mɑ̃ hiɲ ə - ˈne̞wnəd zo ˈtʁɑjə ne̞ tud ɑ̃ - ˈgulə na ˈgulə na - zes ko̞ːs møs ˈpwɑhə - ˈpwɑhə ne̞ ə də ˈlɑkəd ə - mɛ tut tud wɑ̃ɲ ˈdʁɑjəd ɑ̃ - tud ma - ˈhɛʁve zo bed ˈɑhe̞ deˈsɑːn a nøz ˈgulə gəˈnĩ - ˈbeːɑ̃ zo ˈviːɟəs - mɛ ja - ˈtøs kə mɛ ˈtɑpud ɑ̃ - aʁˈlœːne ma ˈlɑːʁə dit ˈtɑput - ˈma kə gwe̞ːl ˈhiːni bet ˈtɑpə skœːl ˈmɔ̃me̞ - gɑ̃n ˈskœːl bah ˈkweχ so ʁew ˈdɑʁw a ˈnœhe mɑ̃ tud ˈne̞wnəd ˈdʁɑjɑ̃ ne̞ - a me ˈmøs kə gwe̞t - mɛ me ˈʁĩŋ kəd ɑ̃ - ? bah ˈweːən ? a ma tøs hwɑ̃n də ˈgɑːt tɑp ɑ̃ - ˈlɑːʁɑ̃ neɑ̃ - ˈlɑːʁɑ̃ deɑ̃ ? - ẽ ˈbiʃ kə kɛːʁ ze ˈdeɑ̃ maˈhɑt - a nə ˈʁa kə fut]

elles ne sont pas encore mûres ? ici elles sont euh... les oiseaux les abîment toutes hein ! il avait demandé... il avait demandé... c'est pour cette raison que je les ai cuites... les ai cuites euh... pour mettre euh... mais toutes, elles étaient toutes abimées hein ! j'avais tout... Herve est venu là samedi et il m'a demandé « il y a des figues ? » « mais oui ! tu n'as qu'à en prendre hein ! l'an dernier jet'avais dit d'en prendre, je n'avais vu personne prendre d'échelle dis-je, avec une échelle, en haut, il y a des mûres et alors tous les oiseaux sont en train de les abimer » « et moi je n'ai pas fait » « mais moi je ne ferai pas ! xxx ( ?) dans l'arbre xxx ( ?) et si tu veux en avoir, prends hein ! » que je lui dis... que je lui dis xxx ( ?), lui n'aime pas ça sans doute, et il s'en fout

???

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

div zo drailhet un tamm

[diw zo 'draʎət tãm]

deux [fleurs] sont un peu abîmées

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

n'ez ket da drailhañ ma daol din !

[nɛs kə də ’drɑʎɑ̃ mə do:l dĩ]

ne vas pas m'abîmer ma table !

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

drailhet

['draʎət]

très abîmés [chaussons]

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

drailhet-kaer oa

[’drɑʎə kɛ:r wa]

il était très abîmé

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

eñ ne drailhe ket traoù

[ẽ: 'drɑʎɛ kə trɛw]

il n'abîmait pas de choses [n'usait pas de tracteurs]

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

hola, drailhañ a rez traoù 'vat

['hola 'drɑʎə rɛs trɛw hat]

eh bien, tu en abîmes des choses [tracteurs]

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

drailhañ e c'henoù

[ˈdʁaʎɑ̃ i ˈheːno]

parler pour ne rien dire [litt. « abîmer sa bouche »]

Le Dû 2012a p.215 (draillañ) Le Dû 2012b p. 283 (jacasser)

Paotr, 1951, Bear (dastumet gant Julien)

O trailhañ he genoù emañ.

[ˈtʁaʎɑ̃ i ˈge:no mɑ̃]

Elle parle pour ne rien dire, elle est fatiguante à continuer de parler. [litt. « elle abîme sa bouche »]

Le Dû 2012a p.215 (draillañ) Le Dû 2012b p. 283 (jacasser)

Paotr, 1951, Bear (dastumet gant Julien)

Ya. Met drailhet e oa e viz, unan anezhe, un all a oa gwriet dezhañ un tamm met...

[ja mɛt 'dʁajə wa i 'viːs yn 'ne̞ː – œn'al wa 'gʁwiə 'teã 'tãm mɛt]

Oui, mais son doigt était bien abîmé, l'un d'entre eux, un autre avait été cousu un peu mais...

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

ya ya ya ya ya, ma out ideet da brenañ anezhañ ! ha ma ne rez ket eme Gwilhom, me zo o vont d'ober ! Milo Morvan emezañ zo o vont da werzhiñ e drakteur Som bihan hag eñ ne oa ket bet eu... boufonet na drailhet na mann ebet, kazi evel nevez

[ja ja ja ja ja ma hud i'de:ɛd də 'bɾe:nɑ̃ neɑ̃ a ma ʁes kə me 'gwijo̞m me zo vɔ̃n do̞:ʁ 'mi:lo 'mɔɾvɑ̃n meɑ̃ zo vɔ̃n də 'wɛʁzĩ i 'dɾɑktəʁ som 'bi:ən a hẽ̞: wa kə bed ə bu'fɔ̃:nət na 'dɾɑjəd na mɑ̃n bet 'kɑ:he wɛl 'newe]

oui oui oui oui oui, si tu as l'intention de l'acheter ! et si tu ne fais pas dit Guillaume, moi je vais faire ! Milo Morvan dit-il va vendre son tracteur, un petit Som, et il n'avait pas été euh... malmené ni abîmé ni rien, quasi comme neuf

Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi)

Allain, 'h eo... 'h eo e verc'h-kaer hañ 'nez... 'nez... labouret 'ba Inter, an hini a gemere anezhe evitañ, ha goude, eñ a degase anezhe amañ, ha tout ar pezh 'meus, 'na degaset ur bern din warlene hañ ! oh ! 'ma... 'ma c'hoant dezhañ lâret d'aretiñ hañ ! a-benn ar fin 'h an da gaout re, ah ya ! met aretet... drailhañ a reont da derriñ ivez hañ ! arriet a reont d'abimiñ alors e vezont foutu goude ivez hañ ! ar re-se n'int ket solut hañ !

[aˈlɛ̃ - he̞ he̞ i ˌvɛʁχ ˈkɛːʁ ɑ̃ ne ne - laˈbuːʁəd bah ɛ̃ˈtɛʁ - ˈnːi go̞ˈme̞ːʁe̞ ne̞ ˈwitɑ̃ - a ˈguːde ẽ ˈdje̞se̞ ne̞ ˈɑ̃mɑ̃ - a tut pez møs - na ˈdje̞sə ˈbɛʁn dĩ aʁˈlœːne ɑ̃ - ho ma - ma hwɑ̃n ˈdeɑ̃ ˈlɑːʁəd daˈʁe̞tĩ ɑ̃ - be̞nˈfin hɑ̃ də gɑːd ˈʁe - a ja mɛ aˈʁe̞tət - ˈdʁɑjə ʁɛɲ də ˈdɛĩ ˈie ɑ̃ - ˈɑj ə ʁɛɲ daˈbimĩ aˈlɔʁ ve̞ɲ ˈfuty ˈguːde ˈie ɑ̃ - ʁeze ˈniɲ cə ˈsoːlyd ɑ̃]

Allain, c'est... c'est sa belle-fille hein qui a... qui a... travaillé à Inter, celle qui les prenait pour lui [cageots], et après, lui les apportait ici, et tout ce que j'ai, il m'en avait apporté beaucoup l'an dernier hein ! oh ! j'avais... j'avais envie de lui dire d'arrêter hein ! finalement je vais en avoir de trop, ah oui ! mais arrêté... ils s'abîment au point de se casser aussi hein ! ils arrivent à s'abîmer alors ils sont foutus après aussi hein ! ceux-là ils ne sont pas solides hein !

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

foeltriñ

ur gazeg kwa ma ke... ma 'h arri da gaout krog d'he zreid eo barrek d'en em foeltriñ ma... ma 'vez ket ervat an ebeul

[ə ’gɑ:zɛk kwa me ke ma hɑj də gɑ:t kɾɔ:g di zɾɛjt he̞ ’bɑɹɛg də nɔ̃n ’vwɛltĩ ma ma ve kə vɑ:d ’nœ:bœl]

une jument quoi si tu ve... si elle arrive à avoir prise avec ses pattes elle est capable de crever si... si le poulain n'est pas bien

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

foeltret 'neus anezhi ya

['vwɛltɛt nøz nɛj ja]

il l'a défoncée oui [voiture]

Klaod Gwilhou, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

pailhotiñ

'neus pailhotet ma amann

[nəs pa'ʎotəd mə ɑ'mɑ̃n]

il a saccagé mon beurre

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

pailhotiñ

[pa'ʎoti]

défaire en abimant

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

bet pailhotet partout

[bet pa'ʎotət par'tut]

ayant été trituré partout [beurre]

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

pailhotet an douar

[pa'ʎotə 'ndu:aʁ]

[elle aurait dû laisser en pelouse et ne pas avoir] remué la terre

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

vil (ober –)

Gwelet an tem Ober vil

Oh ya, graet 'ma vil dezhañ. Anfin, petra a ri ? Kap e oan da vezañ graet viloc'h, ma 'mije troc'het anezhañ tout. Ha n'eo ket a-walc'h troc'hañ anezhañ. N'eo ket a-walc'h troc'hañ anezhañ. Marteze 'mije troc'het reoù all da-heul.

[o ja gwɛ ma ’viːl deã – ãfin pʁa ʁi – ’kab wãn de ’veã gwe̞ ’vilɔχ ma miʒe ’tʁɔhə ’neã tut – a nɛ kə ’waχ ’tʁɔhã ’neã – nɛ kə ’waχ ’tʁɔhã ’neã – ma’tee miʒe ’tʁɔhə ʁew’al də’hœːl]

Oh oui, je l'avais bien abîmé. Enfin, qu'est-ce que tu veux ? [= c'est comme ça] J'aurais pu l'abîmer encore plus, si je l'avais coupé entièrement. Et ce n'est pas tout de le couper. J'en aurais peut-être coupé d'autres en même temps.

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)