Brezhoneg Bro-Vear

Klask

Kavet zo bet 58 frazenn.
123

oh, met al lin a vije bern labour gantañ hein ! hag e vije ret eu... ledek anezhañ, ha treiñ anezhañ goude, gant ar vazh, dezhañ da sec'hañ, n'onn ket pet gwech, div pe deir gwech, ha goude e vije... e vije reuñvellet anezhañ d'ober... enlever les graines quoi, nann nann nann ! nann nann ! 'ba ar gêr e vije reuñvellet, e vije kavet eu... greun da hadañ a-benn ar bloaz war-lerc'h adarre

[o mɛ ˈliːn ˌviˑʒe ˌbɛꝛn ˈlɑːbuꝛ ˌgɑ̃tɑ̃ ɛ̃ - a ˌviˑʒe ˌɹɛt ə - ˈleːdəg ˌneˑɑ̃ - a ˈtɾɛˑĩ ˌneˑɑ̃ ˌguˑde - gɑ̃n ˈvɑːz ˌdeˑɑ̃ də ˈzehɑ̃ ˌnɔ̃ kə ˈpet kweʃ - ˈdiw pe ˈdɛꝛ gweʃ - a ˌguˑde ˌviˑʒe ˌviˑʒe ɹœ̃ˈvɛlə ˌneˑɑ̃ ˌdo̞ˑꝛ - ... - nɑ̃nɑ̃nɑ̃n - nɑ̃nɑ̃n - bah ˈge̞ːꝛ ˌviˑʒe ɹœˈvɛlɛt - ˌviˑʒe ˌkɑˑd ə ˈgɣœːn də ˈhɑːdɑ̃ be̞n bla waꝛˈlɛx ˌɑꝛe]

oh, mais le lin donnait beaucoup de travail hein ! et il fallait euh... l'étaler, et le tourner après, avec le bâton, afin qu'il sèche, je ne sais combien de fois, deux ou trois fois, et après on... on le peignait pour faire... enlever les graines quoi, non non non ! non non ! on le peignait à la maison, on trouvait euh... des graines à semer pour l'année suivante de nouveau

Viktorin Gov, 1929, Tregonnev (dastumet gant Tangi)

ya, ma 'mije ket bet graet krampouezh hañ e oa... 'na ket kavet e gont hañ ! evuruzamant 'ma... ha goude 'mije roet anezhe dit 'ma renket mont da brenañ, oblijet e oan d'ober krampouezh kar ma arriont aze, « 'h on sur 'h arrifont à l'improviste », ha me a oa skuizh, e oan bet oc'h ober gym, ha mont da... da... da hadañ patatez xxx ( ?) ha mont da gerc'hat bara 'ma renket mont ivez

[ja - ma miˈʃe kə be gwe̞t ˈkʁɑ̃mpuz ɑ̃ wa - ˈna kə kɑːd i gɔ̃n ɑ̃ - evʁyˈzɑ̃mɑ̃ ma - a ˈguːde ˈmiʃe ˈʁoːə ne̞ dit ma ˈʁɛŋkəd mɔ̃n tə ˈbʁeːnɑ̃ - oˈbliːʒə wɑ̃n do̞ːʁ ˈkʁɑ̃mpus kaʁ ma ˈhɑjɛɲ ˈɑhe̞ - hɔ̃ zyːʁ ˈhɑjfɔ̃ɲ ... - a me wa skwiːs - wɑ̃n bed ho̞ːʁ ʒim - a mɔ̃n tə də - da ˈhɑːdə pəˈtɑtəs ? a mɔ̃n tə ˈgɛhə ˈbɑːʁa ma ˈʁɛŋkəd mɔ̃n ˈie]

oui, si je n'avais pas fait de crêpes hein c'était... il n'aurait pas trouvé son compte hein ! heureusement que j'avais... et après je te les aurais données, j'aurais du aller en acheter, j'étais obligée de faire des crêpes car s'ils arrivent là, « je suis sûre qu'ils viendront à l'improviste », et moi j'étais fatiguée, j'avais faire de la gym, et aller... semer les patates xxx ( ?) et aller chercher le pain j'avais dû faire aussi

???

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

hadañ anezhe klor ha tout

['hɑ:dɑ̃ nɛ klœ:ʁ a tut]

les semer avec leur cosse [haricots]

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

hadañ patatez er c'hreiz ar bleñchenn

['hɑ:dɑ̃ pa'tɑtəs hʁɛjz 'blɛ̃ʃən]

semer des patates au milieu de la planche [surface du potager]

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

lec'h zo ur roudenn ec'h arriez d'ober « ur c'hein » evel e vez lâret, e stouvi anezhi gant daou daol ha goude en ur hadañ ed neuze gant ar ruflanerez, hoñ... hoñ a oa eu... gant... a vije gant un aneval aze ha honnezh a laboure an taol 'tije troet

[le̞h so ’ɹu:dən ’hɑjɛs to̞:ɹ hɛɲ wɛl ve lɑ:t ’stu:vi nɛj gɑ̃n do̞w do:l a ’gu:de nɔ̃n ’hɑ:dɑ̃ e:d ’nœ:he gɑ̃n ɹyflɑ̃’ne:ɹəs hɔ̃: hɔ̃: wa ə gɑ̃n viʒe gɑ̃n nɑ̃’ne:vəl ’ɑ:he a hɔ̃:z la’bu:ɹe nto:l tiʒe ’tɾo:ət]

là où il y a un sillon tu arrives à faire « un dos » comme on dit, tu la bouches avec deux bandes de terre retournées et après en semant le blé alors avec la charrue à semer, elle... elle était euh... avec... il y avait un cheval là et celle-là labourait la bande de terre que tu avais retournée

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

ma gallan hadañ anezhe a-raok vingt-quatre avril e vo mat ma jeu

[ma ’gɑlɑ̃ ’hɑ:dɑ̃ nɛ: ʁo:g vɛ̃nt kat avʁil vo mɑ:d mə ʒœ:]

si je peux les semer avant le vingt-quatre avril ce sera bien

Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi)

pa vo o hadañ pe... gwechall xxx (?) « 'meus ket hadet trawalc'h », neuze e vije adouilhet, adtremenet

[pe vo 'hɑ:dɑ̃ pe gwe'ʒɑl møs kə 'hɑ:də tɾa'wɑx 'nœ:he viʒe ha'dujət hat:ɾe'me:nət]

quand on sème ou... autrefois xxx (?) « je n'ai pas semé assez », alors on rajoutait, repassait

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

komañset 'meus hadañ

[ko'mɑ̃:sɛ møs 'hɑ:dɑ̃]

j'ai commencé à semer

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

hadañ anezhe 'ba al loar vihan a vez graet diouti kwa, pa vez tremenet an daouzekvet

['hɑ:dɑ̃ nɛ: ba lwaɹ 'vi:ən ve gwɛt tɔ̃ti kwa pe ve tɹe'me:nət do̞w'ze:gət]

les semer à la petite lune qu'on l'appelle quoi, quand la pleine lune est passée [choux]

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

gwechall boñ, pa hade kannab, e vije ul lur da hadañ ur gordenn douar

[gwe’ʒɑl bɔ̃ pe ’hɑ:de ’kɑ̃nap viʒe li:ɹ da ’hɑ:dɑ̃ ’gɔɹdən ’du:aɹ]

autrefois bon, quand il semait du chanvre, il y avait une livre à semer pour une corde de terre

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

gwellañ koulz da hadañ

['gwɛlɑ̃ kulz də 'hɑ:dɑ̃]

la meilleure période pour semer

Aleñ Toudig, 1968, Bear (dastumet gant Tangi)

evel egile, pa vez o hadañ traoù aze 'neus... 'neus hadet diwar bemp kwa, fin, hadañ gant e dorn kwa, o lâret dezhañ « dam, tanv eo war da lerc'h 'vat » « koulskoude 'meus hadet anezhe diwar bemp »

[wɛl e'gi:le pe ve 'hɑ:dɑ̃ tɾɛw 'ɑ:he nøs nøs 'hɑ:dəd diwaɹ bɛm kwa fin 'hɑ:dɑ̃ nɛ: gɑ̃n i dɔɹn kwa 'lɑ:ɹəd deɑ̃ - dɑ̃m 'tɑ̃:no e̞ waɹ də lɛɹx ha - kus'ku:de møs 'hɑ:də nɛ: diwaɹ bɛm]

comme l'autre, quand il est à semer des choses là il a... a semé avec cinq [doigts] quoi, enfin, semer avec sa main quoi, lui disant « dame, c'est clairsemé après toi hein ! » « pourtant je les ai semés avec cinq »

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

Ar yar here. Pa vez fin da hadañ an ed a-raok Nedeleg 'dez bet ar yar here. Ma vez fin goude Nedeleg ne vez ket ar yar here, neuze 'h a da gog.

Yar héré. Pé vé fi-n de hadan néd rok nédéleuk dé bét yar héré. Ma vé fi-n goudé nédéleuk vé keu yar héré noehé ha de gok.

[jaːʁ ˈheʁe] [pe ve fin de ˈhadɑ̃ ned ʁok neˈdelək de bet jaːʁ ˈheʁe] [ma ve fin ˈgude neˈdelək ˈve kə jaːʁ ˈheʁe ˈnœhe ha də gok]

La poule d'octobre. Quand on a finit de semer le blé avant Noël on a eu la "poule d'octobre". Si on a finit après Noël il n'y a pas la "poule d'octobre", alors elle se transforme en coq.

Ivona Toudig, 1934, Bear (dastumet gant Julien)

Gant Nedeleg e kaoze ar yar here 'ba ar park trigorn pa 'teus hadet tout da ed. 'Ba ar bloaz kozh ma 'teus ket achuet da hadañ tout da ed, ar yar 'h a da c'hog.

Gan-n nédéleuk Gozé ra yar héré bar park trigorn pa haleut tout te néd Ba bla koz ma teus keut achu de had tout te néd yar ha de hok.

[gɑ̃n neˈdelək] [ˈgoːze ʁa jaːʁ bah paʁk ˈtʁigoʁn pa ˈhalət təs tut tə eːd] [ba bla koːz ma ˈtəs kəd ˈaʃy də ˈhadɑ̃ tut tə eːd jaːʁ ha də hok]

A Noël, la poule parle dans le champs à trois coins quand tu as semé tout ton blé. Si tu n'as pas finit de semer ton blé à la vieille année, la poule devient un coq !

(DB connaît aussi)

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Julien)

Hadañ a-dreuz ha hadañ a-hed, teilat kaer ha 'po ed.

Hadan dreuz a hadan hét, téyé kèr a po ét.

[’ha:dã dʁøz a ’ha:dã he:t - tɛjə kɛ:ʁ a po e:t]

Semez en travers et semez en long, s'il y a du bon fumier il y aura du blé.

Petit florigène des proverbes breton Coop Breizh Lukian Kergoat page 42 : Hadit a-dreuz, hadit a-hed, mar bez temz ho po ed. Semez en travers, semez en long, s’il y a de la fumure vous aurez du blé. Peu importe la manière, tout dépend de la mise.

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Julien)

Greun ar gêr na vije ket mat da hadañ, ret eo prenañ bep bloaz.

Greun gèr vijé ke mad de hadan, rét è de prénan bom la.

[gʁœn gɛʁ viʒe kø mad də hadã ret ɛ də pʁenã bom la]

Les graines de la maison ne sont pas bonnes à semer, il faut en acheter chaque année.

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Julien)

o tigloriñ hariko da hadañ e oan

[ti'glœj aʁi'ko də 'hɑ:dɑ̃ wɑ̃n]

j'étais en train d'écosser des haricots à semer

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

hag ec'h arrient just, ha pa vijent kustum da hadañ kwa, aze... eñ a oa ar gont, aze ne vo ket na re danav na re stank na mann ebet ma ne vije ket...

[a 'hɑjɛɲ ʒyst a pe viʒɛɲ 'kystym də 'hɑ:dɑ̃ kwa 'ɑ:he hẽ̞ wa gɔ̃n 'ɑ:he vo kə na ɹe 'dɑ̃:no na ɹe stɑ̃ŋg na mɑ̃n bet ma viʒe kət]

et ils arrivaient juste, et puisqu'ils étaient habitués à semer quoi, là... c'était le compte exact, là ce n'était ni trop clairsemé ni trop serré ni rien si ce n'était pas...

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

pa vo o hadañ pe... gwechall xxx (?) « 'meus ket hadet trawalc'h », neuze e vije adouilhet, adtremenet

[pe vo 'hɑ:dɑ̃ pe gwe'ʒɑl møs kə 'hɑ:də tɾa'wɑx 'nœ:he viʒe ha'dujət hat:ɾe'me:nət]

quand on sème ou... autrefois xxx (?) « je n'ai pas semé assez », alors on rajoutait, repassait

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

ul lur 'na da hadañ, « ur gordenn douar » a veze graet diouti

[ə li:ɹ na də 'hɑ:dɑ̃ gɔ:n 'du:aʁ viʒe gwɛt tɔ̃ti]

il avait une livre à semer, « une corde de terre » qu'on l'appelait [64 m2]

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

Kavet zo bet 58 frazenn.
123