Brezhoneg Bro-Vear

Al lostgerioù

E penn-kentañ he fennad diwar-benn al lostgerioù e kinnig Menali Jouitto an termenadur-se :

« Les suffixes sont des morphèmes qui servent à la dérivation morphologique, comme -enn dans kalonenn 'objet en forme de coeur'. Les suffixes se distinguent des préfixes en ce qu'ils apparaissent après leur racine. »

E-skeud studial sujedoù all a-raokoc'h hon eus bet digarez da gomz deus lostgerioù zo. Lostgerioù an anvioù-verb zo bet gwelet er pennad dibennoù an anvioù-verb ha lostgerioù an anvioù-kadarn lies e pennad al liester.

Gwelet a refomp amañ markerien pennañ anvioù hag anvioù-gwan hom brezhoneg. Harp a gemerfomp war ar renabl lostgerioù « bev-mat » savet gant Jul Gros (TDBP3, 1984, p.341-368).

1. Lostger -abl

Amprestet eo bet digant ar galleg ha merkañ a ra ar posublded : debrabl, bevabl, inkomprenabl, evabl, indebrabl, enorabl, inkredabl...

ar soub n'eo ket debrabl

ar soub n'eo ket debrabl

[zub nɛ kə 'dɛ:bɑp]

la soupe n'est pas mangeable

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

e vuhez n'eo ket bevabl

ma oarje petra a vije 'ba an hent o tont, e vuhez n'eo ket bevabl

[ma 'wɑɹʃe pɾɑ viʒe bah nɛn tɔ̃n i 'vy:e ne̞ kə 'bɛwap]

s'il savait ce qu'il avait sur son chemin [destin] à venir, sa vie n'est pas vivable

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

inkomprenabl !

inkomprenabl !

[ˌiŋkɔ̃m'pʁe:nap]

incompréhensible [incroyable] !

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

evabl

ampledus

an-plédus :

[ãpledys]

avantageux

Ivona Toudig, 1934, Bear (dastumet gant Julien)

indebrabl

indebrabl

i-ndèbab

[in'dɛ:bap]

immangeable

Ivona Toudig, 1934, Bear (dastumet gant Julien)

Al lipaj zo mat met n'eo ket enorabl !

Al lipaj zo mat met n'eo ket enorabl !

Lipach zo mat, mèt nè keu énorap.

[lipaʃ zo mat mɛt nɛ kø enoʁap]

Lécher c'est bien, mais ça n'est pas honorable.

Herve Seubil : Al lip zo mat, met n'eo ket enorus !

Ivona Toudig, 1934, Bear (dastumet gant Julien)

inkredabl penaos 'deuint bet en em debrouilhet tout

abominabl ! inkredabl penaos 'deuint bet en em debrouilhet tout

[ˌabo’mi:nap iŋ’kre:dap pə’nɔ̃:z dœɲ be nɔ̃n de’bruʎət tut]

impressionnant ! incroyable comment ils se sont tous débrouillés [dans la vie ; enfants]

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

2. Lostger -ad

Talvoudegezhioù dishañval en deus.

• endalc'had

Barrek eo da verkañ endalc'had un dra bennaket. Hir eo ar renabl roet gant Jul Gros (p.345-347). Sell aze un toulladig skwerioù dastumet deus hom zu :

un tiad vugale

un tiad a vugale

[’tiəd vy’gɑ:le]

une maisonnée d'enfants

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

ur skudellad

ur skudellad

[’sky:lət]

une écuellée

Klaod Gwilhou, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

ur sac'had

ur sac'had

[ə 'zɑ:hat]

un sac [rempli de patates]

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

ul loaiad traoù

ul loaiad traoù

['lwɑjət trɛw]

une cuillerée

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

e damm kovad

eñ pa veze... ma 'neze tapet ober e damm kovad a-benn an noz e kouske aezet ha mat ar jeu an deiz-war-lerc'h

[ẽ̞: pe viʒe ma niʒe 'tɑpəd o̞:ʁ i dɑ̃m 'ko:vət bɛn nɔ̃:z 'guske 'ɛ:zɛd a mɑ:d ʒœ: dewaʁ'lɛʁh]

lui quand il était... s'il avait réussi à se prendre une cuite pour le soir il dormait bien et impeccable le lendemain

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

un otokariad kazi

Ya, en Israël a gav din ec'h on bet. Ya, aze e oa bet aet heu... un otokariad kazi, ya.

[ja ãnizraɛl gaf ’tĩː hõ ’bet - ja ahe wa be ’dɛd ø - noto’karjət ’karʒe ja]

Oui, je crois que je suis allé en Israël. Oui, on y était allés plein un autocar, oui.

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

A-wechoù ec'h a an nen er-maez ar park un tamm gant an endalc'had. N'eus ket nemet sellet deus ar skwer dindan ma kont ar c'homzer ar wech ma en doa kerzhet en ur bern kaoc'h ki :

ur votezad 'ma (j'en avais toute la chaussure)

ur votezad 'ma

[vo̞'te:zəd ma]

j'en avais plein la chaussure [merde de chien]

Dominik Baodour, 1965, Bear (dastumet gant Tangi)

Gerioù hag a verk ar c'hementad a vez lostgeriet en -ad : toullad, torkad, bozad (contenu des deux mains jointes), dornad, briad (brassée), bagad...

dam, arru zo lâret un toullad traoù avat

dam, arru zo lâret un toullad traoù avat

[dɑ̃m ɑj zo 'lɑ:rə 'tulət trɛw hɑt]

dame, on a dit un bon nombre de choses

Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

un torkad tud

un torkad tud.

Torkeut tut.

[toʁkət tyt]

Un paquet de monde. [sur une photo]

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Julien)

ur vozad bagennoù 'na kavet

ur vozad bagennoù 'na kavet

[ə 'vo:zəd ba'geno na kɑ:t]

le contenu des deux mains de bagues qu'il avait trouvé

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

un dornad

un dornad

['ndɔrnət]

une poignée

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

ur vriad

ur vriad

vri-yeut

[vʁijət]

Une brassée

Daniel Bihan, 1950, Bear (dastumet gant Julien)

Ur bagad klujiri zo.

Ur bagad klujiri zo.

Bageut tujuri zo.

[bagət tyʒyʁi zo]

Il y a un groupe de perdrix.

Daniel Bihan, 1950, Bear (dastumet gant Julien)

Er gontadenn Ar goulenn dimeziñ, kontet gant Maria Prad, e kav dimp he deus diegi d'implijet al lostger -ad ma ne vez ket meneget an endalc'had. E-se e klevomp yalc'had arc'hant deus un tu ha yalc'h deus an tu all :

#am eus kollet me, ma yalc'had arc'hant dec'h
#kollet he yalc'had arc'hant

Met :

#kollet 'ma ma yalc'h dec'h

Ne soñj ket dimp eo ken gwir-se en hom brezhoneg avat :

bet 'na ur voutailhad pe div

bet 'na ur voutailhad pe div

[bed na vu'tɑʎət pe diw]

il avait eu une bouteille ou deux

Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

un hanter kastelodennad

ur pezh chaodourennad, ur pezh chaodourennad, 'ba ar chaodourenn font aze war an trebez, neuze e veze laket euh... dour gante, un hanter kastelodennad, ha goude e veze... ha goude e vezer krog da verviñ, e veze laket un tamm bihan holen, holen gros gante ha goude en noz e vezemp o tebriñ ar re-seoù, a-benn ar fin e oan arri heug gante

[pes ʃɔwdu’renət pes ʃɔwdu’renət ba ʃɔw’du:rən vɔ̃n ’ɑhe warn ’tre:bil ’nœe viʃe ’lɑkəd ə du:r gɑ̃tɛ ˈnɑ̃ntər ˌkastəlɔ’denət a ’gu:de viʃe a ’gu:de viʃɛr kɾɔ:g də ’virwĩ viʒe ’lɑkə tɑ̃m ’biən ’ho:lən ’ho:lən gɾo:z gɑ̃tɛ a ’gu:de nɔ̃:z viʒɛm ’ti:bĩ zew bɛn’fin wɑ̃n ɑj hœ:g gɑ̃tɛ]

une grande chaudronnée, une grande chaudronnée, dans le chaudron en font là sur le trépied, alors on mettait euh... de l'eau dedans, une demi-casserolée, et après on mettait... on commençait à bouillir, on mettait un petit peu de sel, du gros sel, et après le soir nous mangions ceux-là, finalement j'en étais écoeuré

Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi)

Da notenniñ zo ne vez ket cheñchet jener an anv-kadarn gant al lostger -ad. Benel e chom an anvioù benel unan ha kemmañ a reont a-reizh :

ur wizad voc'h

ur wizad voc'h

[ˌwizəd'voh]

une portée de porcelets [pour désigner une famille nombreuse]

Dominik Baodour, 1965, Bear (dastumet gant Tangi)

Ar c'hemmadur dre-vlotaat a vez war an anv-gwan war-lerc'h :

ul loaiad vihan pe ul loaiad vras

'oaren ket egzaktamant, pe... pe ul loaiad vihan pe ul loaiad vras, 'oaran ket just a-walc'h hañ !

[waˈʁɛŋ kə doz egzakˈtɑ̃mɑ̃n - pe pe ˌlwɑjə ˈviːən pe ˌlwɑjə ˈvʁɑːs - waˈʁɑ̃ kə ˌʒyst əˈwaχ ɑ̃]

je ne savais pas exactement, soit... soit une petite cuillerée ou soit une grande cuillerée, je ne sais pas exactement hein !

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

Gourel e chom an anvioù gourel, hep kemmadur dre-vlotaat han-se :

ma vije ur parkad ed

aze e tremenent, me a oar-me pet gwezh, ha ma vije ur parkad ed e vijent... hag e vije arri dare da... e tremenent e-barzh

[’ɑ:he dʁe’me:nɛɲ me wɑ:r me pet kweʃ a viʒe ’pɑɹkad e:d viʒe̞ɲ viʒe ɑj ’dɑ:ɹe də dɹe’me:nɛɲ bɑrs]

là ils passaient, je ne sais combien de fois, et s'il y avait un champ de blé ils étaient... qui était prêt à... ils passaient dedans [pour installer les poteaux électriques]

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

Gwir eo se nemet evit daou c'her. Goûg ha genoù zo gourel o-daou. Koulskoude e kemm evel gerioù benel ar gerioù deveret dioute goûgad (gorgée) ha genaouad (bouchée) :

ur c'hoûgad

ur c'hoûgad

[ə 'hu:gət]

une gorgée

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

ur c'henaouad

ur c'henaouad

hénoweut

[henowət]

Une bouchée

Ivona Toudig, 1934, Bear (dastumet gant Julien)

• hed

Barrek eo al lostger -ad da verkañ an hed : kammad, troatad, meudad, pennad.

bep troatad

bep troatad

[bop 'trwɑtət]

tous les pieds [31 cm]

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

ur meudad

ur meudad ne oa ket memes hini dre tout an dud

[ə 'mœ:dad wa kə ˌmɔ̃mə'si:ni dɾe tun dyt]

un pouce n'était pas le même pour tout le monde [unité de mesure]

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

ur metr pep kammad

ur metr pep kammad

[mɛt pop ’kɑ̃mat]

un mètre par pas

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

un tamm pennad kordenn

e oa stag gant... gant un tamm pennad kordenn

[wa stɑ:k kɑ̃n gɑ̃n tɑ̃m 'pɛnɑt 'kɔɹdən]

elle était attachée par... par un bout de corde

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

Diwar Gervella (1947, §830) e resisa Jouitto : « le suffixe -ad peut dénoter une mesure de longueur plutôt que de contenu (kammad, troatad). Cependant, l'absence de lénition dans ces cas lui fait suggérer une dérivation en -hed 'longueur' (troad - hed). »

Sachañ a ra Yann Gerven hom evezh gant e bennad Bolenn, bolennad ; boutailh, boutailhad war ar fed-se : « evit un hed, pa ne vez ket kaoz eus danvez (meneget pe soñjet hepken), eo arabat implijout an -ad ».  

#Dek metrad kordenn a ro ur gordenn dek metr.

N'hon eus skwer ebet gant °metrad pe °kilometrad, na pa vefe frazennoù o c'hortoz ar stummioù-se :

e oa un hanter-metr erc'h war an douar

!!!

(dastumet gant Tangi)

dek metr dour a oa 'ba...

dek metr dour a oa 'ba...

[deg mɛd du:r wa ba]

il y avait dix mètres d'eau dans...

Klaod Gwilhou, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

pevar metr kleuz

pevar metr kleuz

['pɛwar mɛt klœ̃:]

quatre mètres de talus

Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi)

• kleñved

A-hervez Jul Gros e c'hall al lostger -ad merkañ « une maladie affectant certains membres ». Sell aze un toullad skwerioù roet gantañ (p.347) :

gouzougad (mal au cou)
ur harrad (jambe malade)
eur bizad (un doigt malade)
eur vrehad (un bras malade)
eun dornad (une main malade)

Dimp da c'hoût, n'hon eus skwer ebet evel-se.

Hir eo renabl ar gerioù en -ad evit komz deus ar mezviñ avat (dw. tem ar sac'had) : tortad, toufad, jerbellad, sac'had, foñsad, kovad, pifad, korfad, pichennad, revrad...

Tri ouzhpenn a ro Jul Gros (idem, p.487) : jiletennad, picherad, tontonad.

• taol

Implijet e vez kalz c'hoazh al lostger -ad evit komz deus an taolioù : takad, krampouezhennad, klakennad, stekad.

Barrek eo lodenn ar c'horf a ro an taol da vezañ lostgeriet : krabanad, pavad.

Evel lodenn ar c'horf skoet : skouarniad, fasad.

Gerioù en -ad a vo implijet ivez evit komz deus an taol-dorn war revr ar bugel (fessée) : foñsad, stekad, pastellad.

bremañ-souden ec'h ez da gaout ur foñsad

bremañ-souden ec'h ez da gaout ur foñsad

[bə'zɔ̃m hɛs tə gɑ:d 'vɔ̃sət]

tout à l'heure tu vas avoir une fessée

Janin An Aodren, 1939, Bear (dastumet gant Tangi)

ur stekad

ur stekad

['stekət]

une fessée

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

ur pastellad

ur pastellad

[pas'tɛlət]

une fessée

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

Memes tra er football pa gomz an nen deus tennoù er volotenn : c'hwistad, foñsad...

me 'ma skoet ur c'hwistad 'ba honnezh, me 'ma skoet ur foñsad 'ba honnezh, ken 'na graet « pouf »

me 'ma skoet ur c'hwistad 'ba honnezh, me 'ma skoet ur foñsad 'ba honnezh, ken 'na graet « pouf »

[me ma ’skoəd ə ’hwistəd ba hɔ̃:s me ma ’skoəd ə ’vɔ̃səd ba hɔ̃:s ken na gwɛd ə puf]

j'avais tiré une mine dans celle-là, j'avais tiré une patate dans celle-là, tellement qu'elle avait « bang » [ballon explosé]

Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi)

• annezer

An implij-se deus -ad ne vez ket klevet ken en Treger, evel a lâre Jul Gros c'hoazh er bloavezhioù 1970 :

« Le suffixe -ad marquant l'habitant n'est plus très vivant en Trégor. On y connait encore Tregeriad, Tregorrois, Leoniad, Léonard, Kernevad, Cornouaillais, ces deux derniers devenant souvent au pluriel Leoniarded et Kernevaded, au lieu des pluriels réguliers Leoniz, Kerneviz. (p.347) »

3. Lostger -adeg

Merkañ a ra un ober a-stroll ha reiñ a ra anvioù benel : beilhadeg, huchadeg, lazhadeg, botadeg, pouilhadeg, garmadeg, broc'hadeg...

beilhadegoù

beilhadegoù

[ˌbɛʎa'de:go]

des veillées

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

e vo klevet huchadeg e-kichen

Oh, bije. Ah beñ, ar skol, fasil eo dit 'hat. Peogwir n'eus forzh peseurt skol zo e vo klevet huchadeg e-kichen. Ar vugale, pa vezont o c'hoari e-barzh ar porzh, ne vezont ket heu...

Oh si. Ah bein, l'école, c'est évident. Parce qu'à côté de n'importe quelle école, on entend des cris. Les enfants, quand ils jouent dans la cour, il ne sont pas heu...

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

ma sellan e vez ul lazhadeg

ya, ma sellan e vez ul lazhadeg hag ur lazha... emaint aze o c'hoari

[ja ma 'zɛlɑ̃ ve la'hɑ:dɛg a la'hɑ: mɑ̃ɲ 'ɑ:he hwɑj]

oui, si je regarde ce sont des massacres et des massa... ils sont là à jouer [films]

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

ar votadeg

ar votadeg gouez dezhe

[vo'tɑ:dɛk gwes tɛ:]

l'élection comme ils disent

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

pouilhadeg

pouilhadeg

[pu'ʎɑ:dək]

concert d'insultes [championnat d'insultes]

Ana Kozhig, 1929, Bear (dastumet gant Tangi)

neuze e vije garmadeg

Met eñ ne blije ket dezhañ koll ivez. Hag a-wechoù e vije bec'h etreze, o-daou. Hola. Ha neuze e vije garmadeg. Neuze ec'h ae da welet e vamm. Neuze e c'harme un tamm bihan pa n'ae ket mat an traoù.

[mɛ hẽ bliʒe kə deã 'kɔl iə – a 'we̞ːʒo viʒe 'beχ 'tʁee o'dow – ola – a nœhe viʒe gaʁ'maːdək – nœhe he̞ də 'weːləd i 'vãm – nœhe 'haʁme tãm 'biən pa ne̞ kə 'maː n'tʁɛw]

Mais il n'aimait pas perdre non plus. Et parfois ils se disputait tous les deux. Hola. Et il y avait des pleurs. Alors il allait voir sa mère et il pleurait un peu parce que ça n'allait pas.

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

ur broc'hadeg

ur broc'hadeg

[brɔ'hɑ:dɛk]

une fâcherie

Vallée 2014 p. 120. « Broc’hadek : fâcherie, brouille »

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

3. Lostger -adenn

En em dishañvelaat a ra deus -adeg pa verk un ober hiniennel pe un dra bennak e-unan. Benel eo ar ger lostgeriet : stokadenn, ruzadenn, c'hwitelladenn, blagadenn, kleuzadenn...

hag an disterañ stokadenn a rez aze

peogwir ma vez esaet kaout anezhañ e vano en he beg, en he beg ne vo ket darev, an hini traoñ a vo, hag evel-se, ha goude, gortoz an hini er beg d'arriet ma vez... deus e vo... ma vez daou pe dri devezh e vo drol an amzer, an disterañ gouad heol zo... se zo evel... evel lann gwechall ivez kwa, el lann e vez had fleur e-barzh aze, hag ar fleur kentañ a vo darev alies a-raok ma vo... vo darev ar reoù all ivez ha neuze pa arri an heol warne, pa vezont darev neuze e strinkont hag e digoront hag e strink an had kwa ha hemañ a ra 'ba ar genre-se kwa, hag an disterañ stokadenn a rez aze, evel pa vo tomm aze, 'h a ur bern had evel-se ivez

[py’gy:ɹ ma ve hɛ’sɑ:t kɑ:d neɑ̃ ’vɑ̃:no ni bek ni beg vo kə dɑɹw n:i tɾo̞w vo a və’se a ’gu:de ’gɔrtoz n:i beg ’dɑjət ma ve dəz vo ma ve do̞w pe dɾi ’dewəz vo dɾo:l ’nɑ̃mzəɹ dis’te:ɹɑ̃ ’gu:ad ’hɛwɔl zo ze vo wɛl wɛl lɑ̃n gwe’ʒɑl ie kwa lɑ̃n ve hɑ:t flœ:ɹ bɑɹz ’ɑ:he a flœ:ɹ ’kentɑ̃ vo dɑɹw a’li:ɛz ɹog vo vo dɑɹw ɹew al ie a ’nœ:he pe ɑj ’hɛwɔl waɹnɛ pe vɛɲ dɑɹw ’nœ:he ’stɹiŋcɛŋ a ’djɔ:ɹɛɲ a stɾiŋg nɑ:t kwa a ’hemɑ̃ ɹa ba ʒɑ̃ɹ ze kwa a dis’te:ɹɑ̃ stɔ’kɑ:n ɹe̞s ’ɑ:he wɛl pe vo to̞m ’ɑ:he ha bɛrn hɑ:t və’se ie]

puisque si l'on essaye de l'avoir [colza] il en restera dans au sommet [de la plante], au sommet ce n'est pas mûr, le bas le sera, et comme ça, attendre celui du sommet d'arriver s'il y a... selon le... s'il y a deux ou trois journées de temps bizarre, la moindre période d'ensoleillement est... c'est comme... comme l'ajonc autrefois aussi quoi, dans l'ajonc il y a de la semence de fleur dedans là, et les premières fleurs qui seront mûres souvent avant que ne soient... soient mûres les autres aussi et alors quand le soleil arrive dessus, quand elles sont mûres elles éclatent et elles s'ouvrent et la semence éclate quoi et celui-ci fait dans ce genre-là quoi, et le moindre contact que tu fais là, plein de graines partent quoi

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

ur ruzadenn eu

ur ruzadenn eu... ur ruzadenn kwa, 'neus ket derc'het 'ba ar memes vites evel an hini a vije oc'h ober kwa, dilañset 'neus kwa, e rez da ruzadenn kwa

[ɹy'zɑ:n ə ɹy'zɑ:dɛn kwa nøs kə 'dɛɹhɛd bah 'mɔ̃məz ə vi'tɛs wɛl n:i viʒe ho̞:ɹ kwa di'lɑ̃sɛ nøs kwa ɹe̞s tə ɹy'zɑ:dən kwa]

l'action de traînasser euh... l'action de traînasser quoi, il n'a pas maintenu la même euh... vitesse comme celui qui faisait quoi, il a pris du retard quoi, tu traînasses quoi

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

ur c'hwitelladenn ya

ur c'hwitelladenn ya

[ə ˌhwitə’lɑ:n ja]

un coup de sifflet oui

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

Ar wech all e vo graet ur vlagadenn neuze.

Ken ar wech all neuze. Ar wech all e vo graet ur vlagadenn neuze.

[ken we'ʒal nœe – we'ʒal vo 'gwɛd vla'gɑːn nœe]

À la prochaine alors. La prochaine fois on discutera un peu.

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

kleuzadenn ya

kleuzadenn ya

[klœ'zɑ:n ja]

action de creuser oui

Janin An Aodren, 1939, Bear (dastumet gant Tangi)

Un tech kreñv da gurzhañ -adenn en devoa notennet Jul Gros c'hoazh (idem, p.353) :

« En TP le suffixe -adenn est parfois contracté en -aënn, forme à condamner.»

Kazi bep gwech e klever ur gurzhadenn en eur-a-herie. Mont a ra al lostger -adenn da [ɑ:n] gant un a hir, an taol-mouezh o kouezhañ war silabenn diwezhañ ar ger :

kaozeadenn kozéan [koze'ɑ:n]
blagadenn blagan [bla'gɑ:n]
trinkadenn trinkan [tɹĩŋ'cɑ:n]

Mont a ra kuit ar gurzhadenn el liester :

kontadennoù kõntadeno [kɔ̃nta'deno]

4. Lostger -adur

Merkañ a ra disoc'h un ober. Gourel eo ar gerioù : breinadur, dichonkadur, devadur, skubadur, dic'harzhadur...

breinadur

breinadur

brèynadur

[bʁɛjnadyʁ]

pourriture

Ivona Toudig, 1934, Bear (dastumet gant Julien)

an devadur marteze ac'h ampiche ar boan d'ober ivez

an devadur marteze ac'h ampiche ar boan d'ober ivez parce que al linad-se a sach hañ, ar re-se a rae poan ha marteze ar re-se ac'h ampiche ar boan all da dont kwa pe... peotramant e lake anezhañ da santout nebeutoc'h kwa

[ən dɛ’wɑ:dyʁ ma’te:he hɑ̃m’piʃe bwɑ̃:n do̞:ʁ ije paskə li’nadze ʒɛʃ ɑ̃ ʁeze ʁɛ pwɑ̃:n a ma’te:he ʁeze hɑ̃m’piʃe bwɑ̃:n al də dɔ̃n kwa pe pe’tɑ̃mɑ̃n ’lɑkə neɑ̃ də ’zɑ̃ntud nœ’bœtɔh kwa]

peut-être que la brûlure empêchait la douleur de venir aussi parce que ces orties-là tirent hein, celles-là font mal et peut-être que celles-là empêchaient l'autre douleur de venir quoi ou... ou sinon elles lui faisaient ressentir moins quoi

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

un tamm dichonkadur

un tamm dichonkadur

[ntɑ̃m ˌdiʃɔ̃ŋ'kɑ:dyʁ]

un petit bobo [litt. un petit arrachement, adressé à un enfant dont on a marché sur la joue]

Dominik Baodour, 1965, Bear (dastumet gant Tangi)

neuze e veze lesket ar skubadur a-drek an nor

neuze e veze lesket ar skubadur a-drek an nor peotramant e skoez an aotrou Doue er-maez

['nœhe viʒe 'lɛskɛt sky'bɑ:dyr dreg no:r pə'tɑ̃mɑ̃ 'skoɛz 'nɔtro 'due me̞:s]

alors on laissait ce qui avait été balayé derrière la porte, sinon tu jettes le seigneur Dieu dehors

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

dic'harzhadur

hag e tic'harzhemp an douar ha... dam da gaout gouzilh da lakat war ar beterabez, gouzilh, dic'harzhadur

[a di'hɑrzɛm 'duaɹ a dɑ̃m də gɑ:d 'gu:zil də 'lɑkə war be'tɾɑ:bəs 'gu:zil ˌdihar'zɑ:dyr]

et on débroussaillait les terres et... pour avoir de la litière pour mettre sur les betteraves, de la litière, des broussailles coupées

Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi)

5. Lostgerioù -ailh hag -ailhez

Lostgerioù gwashaat int, ha reiñ a reont gerioù gourel : foustailh, meskailhez, kanailhez

e veze troc'het foustailh

foustailh, e veze troc'het foustailh

['fustɑʎ viʒe 'trɔhə 'fustɑʎ]

des déchets de débroussaillage, on coupait des déchets de débroussaillage

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

ar baotred oa kanailhez evel tout ar baotred

ar baotred oa kanailhez evel tout ar baotred

['bɔtəd wa kã'naʎɛs wɛl tud 'bɔtət]

les garçons étaient des canailles, comme tous les garçons

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

un tamm meskailhez

un tamm meskailhez

[tɑ̃m mes'kɑʎəs]

un mélange [de français et de breton]

Dominik Baodour, 1965, Bear (dastumet gant Tangi)

6. Lostger -aj

Ur ster gwashaat a vez gantañ a-wechoù ha reiñ a ra gerioù gourel : kignaj, lonkaj, evaj, bugaleaj, garzaj, koneriaj, fardaj...

kignaj

kignaj

['kiɲaʃ]

mélange de terre et de mottes d'herbe

Dominik Baodour, 1965, Bear (dastumet gant Tangi)

servijiñ da lonkaj

!!!

(dastumet gant Tangi)

petore evaj eo gwelloc'h ganit ?

petore evaj eo gwelloc'h ganit ?

[pe'tɛje 'e:vaʒ ɛ 'gwɛlɔh gɑ̃nit]

quelle boisson tu préfères ?

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

adretorn en o bugaleaj gouez dezhe

adretorn en o bugaleaj gouez dezhe

[hat'retɔrn no byga'leɑʃ gwes tɛ:]

revenir en enfance comme ils le savent

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

graet e vez garzaj kwa

graet e vez garzaj kwa

[gwɛd ve ’gɑɹzəʃ kwa]

on fait des conneries quoi [lors des manœuvres militaires]

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

ne raen ket nemet koneriaj ivez

hag e oan bet boutet er-maez peogwir ne raen ket nemet koneriaj ivez, marmouz a-walc'h e oan 'ba 'r skol

[a wɑ̃n 'butə me̞:s py'gy:ʁ ʁɛn kəd mɛ kɔn'ʁi:əʒ ie 'mɑrmuz ə’wɑh wɑ̃n bar sko:l]

et j'avais été mis dehors [viré] puisque je ne faisais que des conneries, j'étais assez garnement à l'école

Aleñ Toudig, 1968, Bear (dastumet gant Tangi)

kozh fardaj

kozh fardaj

koz fardach

[koz faʁdaʃ]

choses inutiles

Ivona Toudig, 1934, Bear (dastumet gant Julien)

7. Lostgerioù -ard hag -ardenn

Diwar-benn stumm an den pe ur si a-gorf e vez implijet. Gourel eo ar ger gant -ard, benel gant -ardenn : mañchard, dukard (-enn), toupard(-enn), kampilhard, kleizard, dehouard...

me zo mañchard kwa

me zo mañchard kwa

[me zo 'mɑ̃ʃət kwa]

moi je suis gaucher quoi

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

un dukardenn

un dukardenn

[ndy'kɑrdən]

une brune

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

un doupardenn

un doupardenn

[ndu'pardən]

une petite grosse, courtaude

Daniel Bihan, 1950, Bear (dastumet gant Tangi)

un tamm kampilhard

un tamm kampilhard

[tɑ̃m kɑ̃m'piʎɑrt]

un enfant gringalet

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

kleizard

kleizard

['klɛjart]

gaucher

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

dehouiard

dehouiard

['dewjart]

droitier

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

8. lostger -der

Servijet a ra da stummañ gerioù difetis diwar anvioù-gwan : uhelder, ledander, donder, tevder, tommder.

war an uhelder da vat eo

war an uhelder da vat eo

[war ny'ɛldər da vɑ:d ɛ]

il est complètement en hauteur

Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

apeupre 'ba al ledander-se aze

ar c'hi-se evel e vez lâret kwa, apeupre 'ba al ledander-se aze eu... a serre... a serre er bord kwa, ha hemañ a wrie neuze aze 'ba ar bord, 'h ae a-hed kwa, aze 'na ur minaoued a vez lâret deus se, d'ober un toull, ha neuze goude div... div spilhenn, unan anezhe a bep-tu ha neuze e sache warne ha neuze e vije memes tra evel gwriat gant ur mikanik aze

[ə 'hi:ze wɛl ve lɑ:t kwa apœpɾɛ bal le'dɑ̃ndəɹ ze 'ɑ:he ə 'zɛɹe ə 'zɛɹe bɔɹt kwa a 'hemɑ̃ 'wɾie 'nœ:he 'ɑ:he bah bɔɹt he he:t kwa 'ɑ:he na ə mi'nɛwəd ve lɑ:t təs se do̞:ɹ ntul a 'nœ:he 'gu:de diw diw 'spiʎən 'lɑke yn nɛ: bop ty: a 'nœ:he 'ʒɛʃe waɹnɛ a 'nœ:he viʒe mɔ̃məs'tɾɑ: wɛl 'gwɾi:ət kɑ̃n mi'kɑ̃:nig 'ɑ:he]

ce xxx chien [de cordonnier] comme on dit quoi, à peu près de cette largeur-là là, euh... il fermait... il fermait au bord quoi et celui-ci roulait alors là au bord, il allait en longueur quoi, là il avait un poinçon qu'on appelle ça pour faire un trou et alors après, deux... deux épingles, un d'elles de chaque côté et alors il tirait dessus et alors c'était pareil que coudre avec une machine là

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

'ba an donder-se

... zo graet roudennoù 'ba an donder-se, tout ar re-se riñset eu...

[zo gwɛd ɹu'deno ban 'dɔ̃ndəɹ ze tud ɹee 'ɹĩsəd ə]

... il y a eu des ravines de cette profondeur-là de faites, tout ceux-là rincés euh...

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

an devder

an devder

['ndewdəɹ]

l'épaisseur

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

ar c'hazh zo en tommder.

ar c'hazh zo en tommder.

haz zo tomdeur.

[haz zo tomdəʁ]

Le chat est en chaleur.

Ivona Toudig, 1934, Bear (dastumet gant Julien)

Evel notennet gant Jul Gros, « le BP emploie quelques mots en -der, mais n'en crée plus » (idem, p.360).

Etre daou e vezer dre-gomz evit jener ar ger stummet. Serret hon eus peder gwech tevder, kemmet eo div wech hepken :

an devder

an devder

['ndewdəɹ]

l'épaisseur

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

ur pezh taol 'ba 'n devder aze

ur pezh taol 'ba 'n devder aze

[ə pe:s to:l ban ‘dewdər ‘ahe]

une grande table de cette épaisseur

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

'ba 'n tevder-se

'ba 'n tevder-se

[ban 'tewdər ze]

de cette épaisseur-là

Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

en tevder d'ar voutailh aze kua

en tevder d'ar voutailh aze kua

['tewdər də 'vutɛʎ 'ɑhɛ kya]

de l'épaisseur de la bouteille quoi

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

Raloc'h eo ar c'hemmadur evit tommder (div wech diwar seizh en hom c'horpus). Barrek eo ar memes den da reiñ ar stumm kemmet ha nann-kemmet :

un dommder deus an amzer

ne oa ket sañset euh n'am... un dommder deus an amzer... deus... deus an amzer homañ, n'omp ket nemet 'ba miz ebrel hañ

[wa kə 'sɑ̃səd ə nɑ̃ ən 'dɔmdər dəz 'nɑ̃mzər dəz dəz 'nɑ̃mzər 'homɑ̃ nɔ̃m kə mɛ bah miz 'e:bəl ɑ̃]

on n'était pas sensés avoir euh un te... une chaleur en fonction du temps... de... du temps, nous ne sommes qu'au mois d'avril

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

ah, met n'omp ket o vont war sezon an tommder hañ

ah, met n'omp ket o vont war sezon an tommder hañ

[a: mɛ nɔ̃m vɔ̃n waʁ 'sɛ:zɔ̃n ən 'to̞mdəʁ ɑ̃]

ah, mais nous n'allons pas vers la saison chaude hein

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

Gant unan all e klevomp ar stumm nann-kemmet... ha kemmet an anv-gwan war-lerc'h :

evel zo bet aze, gant... gant an tommder vras aze

evel zo bet aze, gant... gant an tommder vras aze

[wɛl zo bed 'ɑ:he gɑ̃n gɑ̃n ˌto̞mdəɹ'vɾɑ:z ˌɑ:he]

comme il y a eu là, avec... avec la grande chaleur là

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

9. Lostger -eg

Gant al lostger-se e vez savet anvioù-gwan diwar anvioù-kadarn. N'emañ ket en implij nemeur ken, met kavet a raer anezhañ en un toullad gerioù : sabranek, genaoueg(-ez), dourek, barrek...

sabranek ma keret

sabraneg ma keret

[za'brɑ̃:nək ma 'kerɛt]

sableux [granuleux, consistance du miel l'hiver] si tu veux

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

Ha genaouegez.

Ha genaouegez.

Et imbécile [féminin].

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

dourek

!!!

(dastumet gant Tangi)

Te zo barrek.

Te zo barrek.

Té zo barèg.

[te zo 'baʁɛg]

Tu vas y arriver. [sans mon aide]

Paotr, 1951, Bear (dastumet gant Julien)

Gantañ e vez stummet ivez anvioù-kadarn evit anviñ lec'hioù plantet : lanneg, balaneg.

'ba al lanneg

'ba al lanneg

[bal 'lɑ̃nək]

dans la lande

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

ur vaelaneg

ur vaelaneg

[vɛ'lɑ̃:nək]

une genêtaie

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

10. Lostger -egezh

Anvioù-kadarn difetis a vez savet gantañ. N'emañ ket en implij ken met chomet eo e gerioù zo : anaoudegezh, talvoudegezh, hardiegezh, tiegezh.

kollet 'neus e anaoudegezh

kollet 'neus e anaoudegezh

['kɔlɛ nøz i ˌɑ̃nu'de:gəs]

il a perdu conscience

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

an dalvoudegezh 'neus cheñchet 'vat

an dalvoudegezh 'neus cheñchet 'vat

[ən ˌdalvu'de:gəz nøs 'ʃɛ̃ʃət a]

la valeur [de l'argent] a changé pourtant

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

hardiegezh

hardiegezh

[haɾ'dje:gəs]

de l'assurance [facilité à parler en public]

Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi)

plac'h an tiegezh

daou dra 'neus bet eu... avañtajet eu... « plac'h an tiegezh » evel e vez lâret eu... la femme au foyer peneogwir e vije 'ba... aze eu... ar machin da gannañ ha neuze ar saout

[do̞w dɹɑ: nøz bed ə ˌavɑ̃’tɑ:ʒəd ə plɑh ti’e:gɛz wɛl ve lɑ:d ə la fam o fwaje pyny’gy:ɹ viʒe bah ’ɑ:he ə ’mɑʃin də ’gɑ̃nɑ̃ a ’nœ:he zo̞wt]

il y a deux choses qui ont euh... avantagé euh... « la femme au foyer » comme on dit euh... la femme au foyer puisqu'elle était dans... là euh... la machine à laver et alors les vaches

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

An distagadur anezhañ eo éges ['e:gəs].

10. Lostger -enn

Stank stank eo al lostger -enn. Gantañ e vez stummet gerioù benel en niver-unan diwar anvioù-stroll pe anvioù hollek : hadenn, kraoñenn, keliedenn, patatezenn, yeotenn, kroc'honenn, mogerenn...

11. Lostger -er

Servijet a ra da stummañ anvioù ajanted ha gourel eo ar gerioù : lonker, ever-jistr, gastaouer, toer, miliner, kemener, charreter...

12. Lostger -erez

Deveret eo al lostger -erez deus al lostger -er. Merkañ a ra anvioù ajanted benel : keginerez, skolaerez, dougerez, pañserez, klemmerez, krampouezherez...

Merkañ a ra ivez anvioù binvioù ha mekanikoù : diluzierez (peigne), rafanterez (scie à refendre), gwenterez (vanneuse), plomerez (bêche), difreterez (aérofaneur), troc'herez (faucheuse à section)...

13. Lostger -erezh

Distaget e vez ['ɛ:ʁəs] ha servijet a ra da anviñ oberoù difetis. N'eus ket nemet un toullad gerioù gantañ : maenerezh (maçonnerie), masonerezh (maçonnerie), pesketaerezh (pêche), menajerezh (activités ménagères), krampouezherezh (crêperie)...

ar maenerezh aze

ar maenerezh aze

[mi'nɛ:rəz 'ɑ:he]

la maçonnerie là

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

te zo bet o labourat 'ba ar masonerezh un tamm

te zo bet o labourat 'ba ar masoniaj un tamm ivez kwida

[te zo be la’bu:rəd bah ˌmasɔ̃’ni:əʃ tɑ̃m ’ie 'kwida]

tu as travaillé dans la maçonnerie un peu aussi quoi

Eme Toudig, 1937, Bear (dastumet gant Tangi)

pesketaerezh

pesketaerezh

peskétereus

[pesketeʁəs]

pêche

Paotr, 1951, Bear (dastumet gant Julien)

e oa skol menajerezh

E-barzh ar skol aze e-barzh ar Gouent e oa skol menajerezh, menajerezh ma kerez, e vije graet skol menajerezh dionti, ha aze e deskez ober ar guizin, ha neuze ober la couture, ha neuze...

Bah skol ahé bah Gouent oa skol ménajéres, ménajéres ma kées, vijé gèt skol ménajéres dionti, a ahé diskèz or guizin, a neuzé or la couture, ha neuzé...

L'école du Bon Sauveur était une école « ménagère », si tu veux, on l'appelait une école « ménagère », et là tu apprenais à cuisinier, à coudre...

Plac'h, 1946, Pederneg (dastumet gant Riwal)

krampouezherezh

krampouezherezh

[ˌkrɑ̃mpu'sɛ:rəs]

crêperie

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

A-hervez Favereau e ro gerioù gourel. Resisaat a ra avat eo « souvent féminin au sens (de lieu) d'activité : ar gigerezh la boucherie » (1997, p.77). Se a vefe kaoz zo ur c'hemmadur dre-vlotaat war ar grampouezherezh, al lec'h ma raer krampouezh :

ar grampouezherezh

« krampouezherezh », « ar grampouezherezh » ya

[krãmpu’se:rəs - grãmpu’se:rəs ja]

« crêperie », « la crêperie » oui

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

14. Lostger -idigezh

Ur skwer hepken hon eus serret deus al lostger ral-kaer-se. Stummañ a ra anvioù difetis ha benel :

un dristidigezh da welet anezhañ.

un dristidigezh da welet anezhañ.

Tristidiyeus de wèleu néan.

[tʁistidijəs də wɛlə neã]

C'est une tristesse de le voir.

Ivona Toudig, 1934, Bear (dastumet gant Julien)

Gouez da Jul Gros « il est devenu improductif dans la langue parlée qui en a conservé peu d'exemples ». Sell aze skwerioù all roet gantañ : ar binvidigezh, an didalvidigezh hag ar werzhidigezh.

15. Lostger -ig

Jul Gros c'hoazh a ra ur renabl hir deus skwerioù en -ig en e levr Le trésor du breton parlé (1984, p.166-176). Resisaat a ra er penn-kentañ penaos e vez implijet :

« En breton l'aspect diminutif d'un mot est marqué par le suffixe -ig (pl. -igou) qui le termine.
Ce suffixe confère au sens primitif du mot simple soit une idée de petitesse matérielle, soit une nuance de tendresse, de caresse, d'intimité ou de pitié.
Actuellement, c'est ce dernier cas qui est de beaucoup le plus fréquent en TP. Mais il faut noter que les deux sens, matériel et affectif, se confondent quelquefois dans le même diminutif. »

Kentañ tra da lâret, al lostger -ig ac'h a tamm ha tamm er-maez ar c'hiz en hom brezhoneg. Mar a dra a lak ac'hanomp da soñjal evel-se.

Ne glevomp ket james ar stumm hipokoristik tammig, kaeroc'h c'hoazh ne gav ket dimp e vez komprenet ken (koulskoude eo anavezet e Plougouskant, meneget gant Yann an Du en e c'heriadur). Ordinal e vez implijet gant brezhonegerien Bear ha war-dro un tamm bihan.

Evit ar pezh a sell gerioù da verkañ ar c'hementad en -ig evel toulladig ha pennadig, komprenet int met ne vezont ket implijet war ar prim gwech ebet. Gwelloc'h eo d'ar vrezhonegerien ouzhpennañ bihan bep gwech :

ur pennad bihan

bepred 'da lesket anezhi ur pennad bihan

['bopəd da 'lɛskəd nɛj 'pɛnəd 'bi:ən]

toujours est-il qu'elle l'avait laissée un petit moment

Janin An Aodren, 1939, Bear (dastumet gant Tangi)

un toullad bihan

un toullad bihan

[ˌtulə'biən]

quelques unes [années à vivre]

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

Un dra all zo, gwelet a ra ma mamm-gozh er gerioù lostgeriet evel koantig ha bihanig un astez dismegañs. Eviti e vezont implijet evit ober goap. Diskwel a ra ar cheñchamant ster-se, deus ar mignonaj d'an dismegañs, ur c'holl a-fed komprenêzon dre an avani ne vezont ket implijet nemeur. E-se e kav dimp ne gaver al lostger -ig nemet en un toullad-mat a c'herioù skornet.

Gwechoù [ic] ha gwechoù all [ec] eo an distagadur anezhañ, gant ur staoñekadur bep tro (an Du ne notenn nemet an distagadur [ec] evit Plougouskant). El liester e vo staoñekaet ivez ha klevet e vo ['i:ɟo] pe ['e:ɟo] :

Gwelet a rez ma boupigoù a vez aze a-wechoù ya.

Gwelet a rez ma boupigoù a vez aze a-wechoù ya.

['gwɛl ə ʁɛs mə bu'pɪɟo ve ahe 'we̞ːʒo ja]

Tu vois mes peluches qui sont là parfois oui.

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

kanigoù saovaj aze

kanigoù saovaj aze

[kɑ̃'ne:ɟo 'ʒo:vaʃ 'ɑ:he]

des canards sauvages là

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

Kavet a raer gerioù lostgeriet en -ig e troiennoù skornet :

hañvig gouel Mikael

hañvig gouel Mikael

[’hãwi gu mi'cɛ:l]

le petit été de la Saint Michel

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

Soubenn an tri draig : "dour, holen ha baraig"

Soubenn an tri draig : "dour, holen ha baraig". Pa ne vez ket traoù d'ober da goan.

Zoubeun tri draït-ch : "dour, holeun ha baraït-ch. Pa vi ket trèw do de gwan-n.

[ˈzu:bən tʁi ˈdʁa:ic duːʁ ˈho:lən a baˈʁa:ic] [pa 'vekə tʁɛw doːʁ də gwã:n]

La soupe des trois choses : de l'eau, du sel et du pain. Quand il n'y a rien pour faire à manger.

Ivona Toudig, 1934, Bear (dastumet gant Julien)

mabig Jezus

mabig Jezus

['mɑ:bik 'ʃe:zys]

l'enfant Jésus

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

Un toulladig adverboù a vez lostgeriet en -ig ivez : prestig, bremañ-soudennig, dousig.

ha prestik e komañsit anezhañ ?

ha prestik e gomañsit anezhañ ?

[a ’prestic go’mɑ̃səd ’neɑ̃]

et vous la commencez bientôt ? [maison]

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

lesk unan ganin bremañ-soudenig

lesk unan ganin bremañ-soudenig

[lɛsk yn gə'nĩ bə'zɔ̃mic]

laisse m'en un tout à l'heure

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

dousig dezhi !

dousig dezhi !

['dusic tɛj]

vas-y doucement [mollo] !

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

Ar raganv-diskouez lies zo barrek da gaout al lostger ivez :

aze e oa deuet ar re-seouig

aze e oa deut ar re-seouig

[’ɑhe wa dœ ’zewic]

[à cette époque-] là étaient arrivés ceux-là [tracteurs]

Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi)

Evel an anvioù-gwan niveriñ pegementiñ :

Me zo ma-unanig.

Me zo ma-unanig.

Me zo meu-hune an-nit-ch.

[me zo møhyn ãnic]

Je suis seul.

Ivona Toudig, 1934, Bear (dastumet gant Julien)

Te zo da-unanig.

Te zo da-unanig.

Te zo teu-hune an-nit-ch.

[te zo tøhyn ãnic]

tu es seul.

Ivona Toudig, 1934, Bear (dastumet gant Julien)

Un toulladig anvioù-gwan ivez : berrboellig (écervelé), flutig (maigrichon), c'hoantastig (envieux), moutig (futé)...

En anvioù bihan e klever anezhañ stank c'hoazh : Soazig, Jobig, Janig, Pierig, Lizig, Marijannig, Lomig, Ifig, Nestig...

Er gerioù ouzh ar vugale e vez implijet kalz ivez, un tamm mat nebeutoc'h avat evit ar pezh en deus klevet Jul Gros : chutig (tétine), mañig (bisou), poupig (bébé), bichig (chat), paotrig, ober morig (faire pipi), nañnañig (câlins), mont e toull-mouzhik (partir bouder) ...

N'omp ket souezhet eta o kavet anezhañ e rimastelloù evit ar vugale :

doupig doupig da Sant Loupig

doupig doupig da Sant Loupig, war... dreist ar vein... dreist an drez ha dreist ar vein, hag an hini bihan war e gein

['dupiɟ 'dupiɟ də zɑ̃n 'lupiɟ waʁ dʁɛjst ə vɛɲ dʁɛjst ən dʁe:z a dʁɛjst ə vɛɲ ag ə n:i 'bi:ən waʁ o gɛɲ kwa]

à dada jusqu'à Sant Loup, sur... par-dessus les pierres... par-dessus les ronces et par-dessus les pierres, et le petit sur leur dos

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

doub ha doub ha doub ha doupig

doub ha doub ha doub ha doupig

['duba'duba'duba'dupic]

à dada sur mon bidet

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

Pe e anvioù c'hoarioù : c'hoari pennbouzellig (jouer à se mettre la tête à l'envers), mouchig-dall (colin-maillard), troadig-kamm (cloche-pied)...

Evit komz deus al loened e kaver un toullad-mat a c'herioù en -ig : flisterig-dour, gwrac'hig-ar-c'harzh, milvig, alanig kov-ruz, kanig...

Unan bennaket hon eus ivez e tem ar yec'hed : kinglañvik (être légèrement malade), ar spilvig (les éternuements)...

Da notenniñ zo evit achuiñ ne cheñcha ket jener ar ger gant al lostger -ig.

16. Lostger -us

Gantañ e vez stummet anvioù-gwan hag a verk ar stad pe posublded ur stad : landrammus, fentus, kaozeus, ankouaus, evurus, malurus, chañsus...

traoù landrammus

traoù landrammus

[trɛw las'trɑ̃mys]

des choses encombrantes

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

te zo fentus

te zo fentus

[te zo 'fɛntys]

tu es bizarre

Jañ-Batist Perrin, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

n'eo ket kaozeus

n'eo ket kaozeus

[ne kə ko'zeys]

il n'est pas causant

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

arru out ankouaus evel unan kozh

arru out ankouaus evel unan kozh

[ɑj ud ɑ̃ŋ'kwɑyz wɛl yn ko:s]

tu es arrivé oublieux [tu n'as plus de mémoire] comme un vieux

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

oh met, ur jeu dipitus eo... d'ober

oh met, ur jeu dipitus eo... d'ober

[o mɛ: ʒø di'bityz ɛ 'do:bər]

oh mais, c'est une activité qui prend du temps... à faire [blinis maisons]

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

chañsus

chañsus

['ʃɑ̃sys]

chanceux

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

ha bremañ 'h eo maleürus se dezhe

ha bremañ 'h eo maleürus se dezhe

[a ’bomɑ̃ hɛ ma’ly:rys se dɛ:]

et maintenant c'est malheureux pour eux

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

evurus bremañ gant hom dud-kozh

aotrou Sant Joran venniget ; 'ba Ploueg c'hwi 'peus bevet ; evurus bremañ gant hom dud-kozh ; pedit evidomp er baradoz

[’o̞tɾo ʒɑ̃n ’ʒo:ɹɑ̃n vi’ni:ɟət - bah ’plu:əg hwi pœs ’bewət - i’vy:ɹyz ’bɹemɑ̃ gɑ̃n ɔ̃m dyd ko:s - ’pe:did widɔ̃m ɛɹ ba’ɹɑ:dos]

seigneur Sant Joran béni ; à Ploueg vous avec vécu ; heureux maintenant avec nos grands-parents ; priez pour nous au paradis [cantique Sant Joran]

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

17. Lostger -vezh

Kalz e klever anezhañ evit merkañ ar badelezh : devezh, nozvezh, beurevezh, bloavezh, mizvezh, sizhunvezh, abardaevezh...

Distaget e vez [wəs] peurvuiañ, [vəs] pe [əs] a-wechoù e gerioù zo :

sizhunvezh zunes / zunves
mizvezh mizes
nozvezh nõzves / nõzes

Anvioù an deizioù a c'hall bezañ lostgeriet ivez en -vezh evit pouezañ war ar badelezh. Bremañ avat ne vezont ket klevet kalz ken ha n'omp ket sur deus an holl stummioù roet dimp :

lunvezh lunves
meurzhvezh meurzes ?
merc'hervezh mèrhes ?
yaouvezh yowes ?
gwenervezh gwénves ?
sadornvezh zadénes
sulvezh zulwes

Evel gant -ad ha -ig ne cheñch ket jener ar ger. Da skwer, gerioù evel miz ha beure a chom gourel :

o lâret din oa ur mizvezh kwa

pa oa lâret din pa... da gentañ 'ma laket ma anv met ne oan ket... ne oa ket... ne oan ket gelvet ken e oa arru fin fin... ken oa arru miz golo... gwengolo, o lâret din oa ur mizvezh kwa

[pe wa lɑ:r tĩ pe də 'gentɑ̃ ma 'lɑkə mə 'hɑ̃:no mɛ wɑ̃ŋ kə wa kə wɑ̃ŋ kə 'gɛlwə ken wa ɑj fin fin ken wa ɑj miz ko:lo gwɛn'go:lo 'lɑ:rət tĩ wa 'mi:zəs kwa]

quand on m'avait dit quand... au début je m'étais inscrit mais je n'étais pas... il n'y avait pas... je n'étais pas appelé jusqu'à la toute fin de... jusqu'au mois de sept... septembre, me disant qu'il y avait un mois quoi

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

Kazi 'meus tremenet ar beurevezh hep gouzout din.

Kazi 'meus tremenet ar beurevezh hep gouzout din.

kazi [’kahe]

J'ai passé la matinée presque sans m'en rendre compte.

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

Tangi YEKEL, gwengolo 2019