Brezhoneg Bro-Vear

An derez-uheloc'h

Mont da gomz deus ar pennad-mañ war ar forum

1. Stummañ an derez-uheloc'h

Stummet e vez an derez-uheloc'h en ur lakaat an dibenn –oc'h d'an anv-gwan :

n'eo ket dam da se e veze kaeroc'h an traoù (ce n'est pas pour ça que les récoltes étaient plus belles)

n'eo ket dam da se e veze kaeroc'h an traoù

[nɛ kə dɑ̃m də ze ’viʃe ’kɛ:rɔh ntrɛw]

ce n'est pas pour ça que les choses [la récolte] étaient plus belles

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)


Kas a reomp da bennad al lec'hienn Arbres evit un dielfennadenn glokoc'h.


Gant an derez-uheloc'h ec'h a kensonenn diwezhañ an anv-gwan war galetaat ordinal :

kapabl kapap ➜ kapaploc'h kapapoc'h

...a soñje gante e oant kapaploc'h evit ar reoù all ivez

['ʒɔ̃:ʒɛ gɑ̃ntɛ wɛɲ ka'pabɔh wid rew ɑl 'ije]

... ils pensaient qu'ils étaient plus forts [supérieurs] que les autres [les Parisiens]

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

fonnus võnus ➜ fonnusoc'h võnusoc'h

te 'h a fonnusoc'h eviton tamm mat

[te ha vɔ̃'nysɔh witɔ̃ tɑ̃'mɑt]

tu va bien plus vite que moi [à colorier]

Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

abred abrét ➜ abretoc'h abrétoc'h

marv e oa un tamm mat abretoc'h evit Jean

[mɑrw wa tɑ̃'mɑd a'bretɔh wi ʒɑ̃]

il était mort bien plus tôt que Jean

Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

izel izel ➜ izeloc'h izèlloc'h

'ba 'r menajoù izelloc'h du-hont

[bar me'nɑ:ʒo i'zɛlɔh 'dyən]

dans les fermes du bas là-bas

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)


Anvioù-gwan zo o dez ur gensonenn vut er fin hag a chom mut en derez-uheloc'h :

skañv skã ➜ skañvoc'h skãoc'h

skañvoc'h e vezent te

[’skɑ̃ɔh viʒɛn te]

ils étaient plus léger tiens

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

nevez néwé ➜ nevezoc'h néwéoc'h

Julien zo nevezoc'h, Tangi zo tamm bihan koshoc'h, me zo goude ha pepe eo koshañ

[’ʒyljɛ̃ zo ne’weɔh ’tãŋgi zo tãm ’bijən ’kosɔh me zo ’gu:de a pepe hɛ ’kosã]

Julien est le plus neuf, récent, Tangi est un peu plus vieux, moi je suis après, et pépé est le plus âgé [en réponse à la question quoi de neuf]

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

hardizh hardi ➜ hardishoc'h hardioc'h

e vez hardioc'h ganin

[ve hɑr'diɔh gə'nĩ]

il est plus à l'aise avec moi

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)


Adkavet a raer ar memes stummioù direizh hag e lec'h all en dachenn vrezhonek :

mat ➜ gwelloc'h / gwell

kalz ➜ muioc'h

fall ➜ gwashoc'h

2. Stummañ an derez-uheloc'h gant muioc'h

Ne gaver ket en hom c'horpus a anvioù-gwan-verb a vefe lakaet an dibenn –oc'h dezhe d'ober an derez-uheloc'h. Koulskoude e lâr Favereau (1997, p.87) « e ra an anv-gwan-verb ar memes tra : avañsetoc'h plus avancé (& savetoc'h fig.) karetoc'h plus aimé etc. »

Techet da vat eo hom brezhoneg bremañ da lakaat ar ger muioc'h dirak an anv-gwan. Geuilh a ra dre-se ar framm gallek plus + anv-gwan. Evel-se e komz Favereau deus ar jeu-se (idem) :

« Mais on tend à employer de plus en plus la forme longue (avec muioc'h Ph) : muioc'h sorc'hennet davantage obsédé. C'est parfois également le cas des déverbaux (ex. muioc'h distag mieux détaché) ou des adjectifs longs d'emprunts récents (ex. muioc'h difisil plus difficile, muioc'h kontant plus satisfait). »


Skwerioù gant anvioù-gwan-verb :

muioc'h enervet e oac'h a-raok (vous étiez plus énervés avant)

muioc'h enervet e oac'h a-raok

['myɔh i'nɛrvɛd wah ro:k]

vous étiez plus énervés, nerveux, auparavant

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

... a oa muioc'h pozet (elle était plus posée)

... a oa muioc'h pozet

[wa 'myɔh 'po:zət]

... était plus posée [réfléchie]

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)


Skwerioù gant anvioù-gwan amprestet nevez zo :

me a gav anezhañ muioc'h interesant (moi je le trouve plus intéressant)

me a gav anezhañ muioc'h interesant

[me gɑv 'neɑ̃ 'myɔh inte'resən]

je le trouve plus intéressant [le rugby]

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

hag e oa deut muioc'h kalm da vên 'meus ket… (et elle était devenue plus calme puisque…)

hag e oa deut muioc'h kalm da vên 'meus ket... 'ma ket respontet anezhi

[a wa døt 'myɔh kɑlm da vɛɲ møs kə mɑ kə res'pɔ̃tə nɛj]

et elle était devenue plus calme puisque je n'ai pas... je ne lui avais pas répondu

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

muioc'h direg eo (c'est plus direct)

muioc'h direg eo

['myɔh 'dirɛg ɛ]

c'est plus direct

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

n'out ket muioc'h savant eviton war se ivez (tu n'es pas plus savant que moi sur ce sujet non plus)

n'out ket muioc'h savant eviton war se ivez

[nu kə 'myɔh 'zɑ:vən witɔ̃ war ze ije]

tu n'es pas plus savant que moi là-dessus non plus

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)


Souezhusoc'h c'hoazh, techet eo ar framm-se da vezañ implijet gant anvioù-gwan hag a vez implijet kalz :

pa vije sonerien muioc'h solut quoi (quand il y avait des sonneurs plus solides quoi)

Biniou, ya, ya, pa vije sonerien muioc'h solut quoi.

Biniou, ya, ya, pé vijé zonêrien muoh solut quoi.

Du biniou, oui, quand il y avait des musiciens plus costauds.

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

n'eo ket kalz muioc'h yen an dour evit 'h eo er-maez (l'eau n'est pas beaucoup plus froide qu'elle n'est dehors)

n'eo ket kalz muioc'h yen an dour evit 'h eo er-maez

[nɛ kə kɑlz 'myɔh je:n du:r wit hɛ me̞:s]

l'eau n'est pas beaucoup plus froide qu'à l'extérieur

Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

met « trouskan » zo muioc'h sec'h eviton (mais « trouskan » c'est plus sec pour moi)

met trouskan zo muioc'h sec'h eviton

[mɛ 'tɾuskən zo 'myɔh zeh 'witɔ̃]

mais la mousse c'est plus sec pour moi [lichen ?]

???

Janed Merrien, 1936, Bear (dastumet gant Tangi)


Ar memes anv-gwan a c'hall bezañ implijet gant an eil framm pe egile, gant ar memes den :

muioc'h kurius (plus curieux)

muioc'h kurius

[myɔh ky'ry:s]

plus curieux

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

kuriusoc'h (plus curieux)

kuriusoc'h

[ky'rysɔh]

plus curieux

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)


Komzet hon eus uheloc'h deus hardishoc'h stummet diwar hardizh. Gallet a ra bezañ implijet gant muioc'h ivez :

pa ne oa ket nemet unan, neuze oa muioc'h hardi ivez (puisque il n'y en avait qu'un, il était plus téméraire aussi)

pa ne oa ket nemet unan, neuze oa muioc'h hardi ivez

[pe wa kə mɛd yn 'nœhe war 'myɔh 'hɑrdi ije]

puisque il n'y en avait qu'un, il était plus téméraire aussi

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

3. An derez-uheloc'h a-raok an anv

Sañset e kaver an derez-uheloc'h war-lerc'h an anv emañ o toareañ :

eo ret ober bas tevoc'h un tamm mat (il faut faire une pâte bien plus épaisse)

!!!

(dastumet gant Tangi)


Koulskoude avat hon eus un toulladig skwerioù e-lec'h e kaver an derez-uheloc'h a-raok an anv :

ar re-se zo gwelloc'h kizhier evit ar reoù a vez roet boued dezhe a-hent-all (ceux-là sont de meilleurs chats que ceux auxquels on donne à manger)

ar re-se zo gwelloc'h kizhier evit ar reoù a vez roet boued dezhe a-hent-all

['reze zo 'wɛlɔh 'ki:ʒər wid rew ve 'roəd bwet tɛ: hɛn'dɑl]

ceux-là sont de meilleurs chats que ceux auxquels on donne à manger

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

gwelloc'h yec'hed deoc'h ! (meilleure santé à vous [à des gens malades] !)

gwelloc'h yec'hed deoc'h !

['wɛlɔh 'jehɛt tɑh]

meilleure santé à vous [à des gens malades] !

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

ne lakin ket brasoc'h pothouarn a-se war an tan (je ne mettrai pas un plus grand chaudron que ça sur le feu [je ne mettrai pas d'eau dans mon vin])

ne lakin ket brasoc'h pothouarn ha se war an tan

['lɑkiŋ kəd 'brɑsɔh pu'tuarn ze warn tɑ̃:n]

je ne mettrai pas un plus grand chaudron que ça sur le feu [je ne mettrai pas d'eau dans mon vin]

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

aezetoc'h hent eo (c'est une route plus facile)

aezetoc'h hent eo

[' ɛstɔh hɛn ɛ]

c'est une route plus facile

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)


Hervez Yann Gerven (Ya ! niv. 608) « e c'heller lakaat an anv-gwan a-raok an anv evit pouezañ war an anv-gwan. »

4. Eil tamm ar c'heñveriañ

Eil tamm ar c'heñveriañ a vez degaset gant an araogenn evit.

eñ eo brasoc'h e selloù evit e vouzelloù (il a les yeux plus gros que le ventre)

eñ eo brasoc'h e selloù evit e vouzelloù

[hẽ̞: hɛ 'brɑsɔh i 'zɛlo wid i 'vwɛlo]

il a les yeux plus gros que le ventre

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)


Gallet a ra bezañ eil tamm ar c'heñveriañ ul lavarenn emboestet degaset gant evit (cf. les comparatives de supériorité) :

bepred zo malurusamant ha muioc'h evit a soñj gant an dud (il y en a toujours malheureusement et plus qu'on ne pense)

bepred zo malurusamant ha muioc'h evit a soñj gant an dud

[’bopə so ˌmalyʁy’zɑ̃mɑ̃n a ’my:ɔh wi ʒɔ̃:ʒ gɑ̃n dyt]

il y en a toujours malheureusement et plus qu'on ne pense

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)


Da heul Ar C'hlerg (1906) e tegas da soñj Jouitteau dimp : « le comparatif de supériorité est souvent suivi en breton de a-se, a-ze, “par suite de cela”. » En hom brezhoneg e klever –zé :

muioc'h-se e c'honezont, muioc'h-se 'dez ezhomm  (plus ils gagnent, plus ils ont besoin)

dispign arc'hant, muioc'h-se e c'honezont, muioc'h-se 'dez ezhomm, 'dez ket trawalc'h james

['dispiɲ 'ɑrhɑ̃n 'myɔh ze hɔ̃'neɛɲ 'myɔh ze de e:m de kə trwɑh 'ʒɑ̃məs]

dépenser de l'argent, plus ils gagnent, plus ils ont besoin, ils n'ont jamais assez

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

n'eo ket nemet gwelloc'h-se (ça n'en est que mieux)

n'eo ket nemet gwelloc'h-se

[nɛ kə mɛ ˌwɛlɔh'ze]

ce n'est que mieux

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

5. An derez-uheloc'h hag an adverboù

Gallet a ra adverboù zo stummañ an derez-uheloc'h ivez. Adverboù spas hag amzer spesialamant evel :

e-krec'h ➜ krec'hoc'h kwéhoc'h (plus haut)

ar feunteun a oa krec'hoc'h (la fontaine était plus haut)

ar feunteun a oa krec'hoc'h

['vɑ̃ntən wa 'kwexɔx]

la fontaine était plus haut

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

met 'ba ar stank neuze e oa... e oa... e oa... e oa muioc'h (andon ?) evit eu... 'ba ar feunteun krec'hoc'h (mais dans le lavoir alors il y avait... avait... avait... avait plus de (source ?) presque que euh... dans la fontaine plus haut)

met 'ba ar stank neuze e oa... e oa... e oa... e oa muioc'h (andon ?) evit eu... 'ba ar feunteun krec'hoc'h

[mɛ bah stɑ̃ŋg 'nœ:he wa wa wa wa 'my:ɔh 'ɑ̃ndɔ̃n 'kɑ:he wid ə bah 'vɑ̃ntən 'kwexɔx]

mais dans le lavoir alors il y avait... avait... avait... avait plus de (source ?) presque que euh... dans la fontaine plus haut

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

e-traoñ ➜ traoñoc'h trowoc'h (plus bas)

chapel Maodez e oa hoñ, e oa traoñoc'h evit du-mañ hañ, hoñ a oa ur chapel vrav hañ, lesket da gouezhañ (c'était la chapelle Maodez, c'était plus bas que chez moi hein, c'était une belle chapelle hein, laissée en ruine)

chapel Maodez e oa hoñ, e oa traoñoc'h evit du-mañ hañ, hoñ a oa ur chapel vrav hañ, lesket da gouezhañ

[’ʃɑpəl ’mɔ:dəz wa hɔ̃: wa ’tɾɔwɔh wid ’dymɑ̃ ɑ̃ hɔ̃: wa ’ʃɑpəl vɾɑw ɑ̃ ’lɛskɛt tə ’gweɑ̃]

c'était la chapelle Maodez, c'était plus bas que chez moi hein, c'était une belle chapelle hein, qu'on a laissé tomber en ruine

Janed Merrien, 1936, Bear (dastumet gant Tangi)

a-raok ➜ a-raokoc'h rokoc'h (précédemment)

a-raokoc'h e lakaent ouzhpenn (précédemment ils mettaient davantage)

a-raokoc'h e lakaent ouzhpenn

['rokɔh 'lɑkɛɲ spɛn]

précédemment ils mettaient davantage [de temps à parcourir un kilomètre]

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

6. Frammoù evel gwelloc'h-gwell

Frammoù evel gwashoc'h-gwashañ, muioc'h-mui, gwelloc'h-gwell ha kement zo ne seblantont ket bezañ anavezet en hom brezhoneg.

Tangi YEKEL, c'hwevrer 2017

Framm gant muioc'h + anv-gwan :

muioc'h dañjerus

muioc'h dañjerus

['myɔh dɑ̃'ʒy:rys]

plus dangereux

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

Muioc'h fur eo da c'hoar bihan evitout neuze ?

Muioc'h fur eo da c'hoar bihan evitout neuze ? (T: Sur !) Te a zo ur marmouz bihan neuze !

[myːh vyʁ e̞ te hwɑːʁ ˈbiən witut ˈnœe te zo ˈmɑːʁmus ˈbiən ˈnœe]

Alors ta sœur est plus sage que toi ? (T : Certainement ! ) Alors tu es un petit garnement, un petit fripon, une petite canaille !

Paotr, 1951, Bear (dastumet gant Julien)

muioc'h lufr kwa

muioc'h lufr kwa

['myɔh lyf kwa]

plus lisse [brillant] quoi

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

muioc'h devod

muioc'h devod

['myɔh 'de:vɔt]

plus dévot

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

eben all neuze a oa muioc'h nervus

eben all neuze a oa muioc'h nervus

[i'be:n al 'nœhe wa 'myɔh 'nɛrvys]

l'autre là était plus nerveuse [jument]

Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi)

muioc'h kourajus eo ar reoù vihan evit ar reoù vras

muioc'h kourajus eo ar reoù vihan evit ar reoù vras

['myɔh ku'rɑ:ʒys ɛ rew 'vijən wid rew vra:s]

les petits sont plus courageux que les grands

Daniel Bihan, 1950, Bear (dastumet gant Tangi)

neuze eo muioc'h gwerrouz

neuze eo muioc'h gwerrouz

['nœe ɛ 'myɔh 'gwɛrys]

alors il est plus grognon [enfant]

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

deus e vamm eo muioc'h hañval marteze

deus e vamm eo muioc'h hañval marteze

[dəz i vɑ̃m hɛ 'hɑ̃wəl 'myɔh ma'tehe]

il ressemble plus à sa mère

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

deus beure e vezont muioc'h diskuizh

deus ar beure e vezont muioc'h diskuizh

[døz ’bœ:re vɛɲ ’myɔh ’diskwis]

le matin ils sont plus reposés

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

Met ma vijent bet muioc'h poazh e vije bet.

Heu, ar re-mañ n'int ket poazh. Met ma vijent bet muioc'h poazh e vije bet... e vijent bet devet.

Eu, ar ré-mañ n'int ke poah. Mé ma vijènt bét muioc'h poah vijé bét... vijènt bé dèwet.

Heu, ceux-ci ne sont pas cuits. Mais s'ils avaient été plus cuits, ils auraient été brûlés.

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)