Brezhoneg Bro-Vear

An niveroù-petvediñ

Ar pennad-mañ na vo ket nemet un tamm sintezenn diwar-benn an niveroù-petvediñ. Ma ne vije implijet nemet hom dastumad evit studial ar sujed-se e vije re verr hom c'haoz. Maleürusamant eo aet kalz ar yezh komzet war-baouraat war dachenn an niveroù. Abalamour da se 'h omp o vont da gerc'hat amañ hag ahont an danvez a ra diouer dimp. War Yann an Du (2012, p.55-56) e kemerfomp harp dreist-holl.

Da gomañs, sell aze taolenn an niveroù-petvediñ, diwar skwer hini Yann an Du just a-walc'h (p.55). E lizherennoù sonn hon eus laket ar stummioù hon eus serret hag e lizherennoù pleget ar stummioù n'hon eus ket klevet. Kopiet int neuze diwar levr Yann an Du :

kentañ
eil ; eilvet êilet, êilvet
trivet triet ; teirvet têret, têrvet
pevarvet pèwaret ; pedervet pédéret, pédérvet
pempvet pêmpet
c'hwec'hvet hwèhved, hwèhed
seizhvet sêizet, sêizvet
eizhvet êizvet
navet nawet, nawvet
10° dekvet déget, dégvet
11° unnekvet eunéget
12° daouzekvet dowzéget dowzégvet
13° trizekvet trizéget trizégvet
20° ugentvet ugénvet
21° unvet warn-ugent unved warn ugen
22° daouvet warn-ugent dowved warn ugen ; divet warn-ugent diwved warn ugen
30° tregontvet trégonvet
50° hanter-kantvet hantekanved
56° c'hwec'hvet ha hanter-kant hwèhvet a hante kann
100° kantvet kanved
1000° milvet milved

Kentañ tra a c'haller lâret diwar-benn hom dastumad, n'eo ket anavezet nemeur an niveroù-petvediñ bras. N'eo ket souezhus, evel e lâr Yann an Du (p.56) :

« Les plus grands nombres sont d'ailleurs pratiquement toujours donnés en français, et on tend de plus en plus à compter dans cette langue ».

Evit an niveroù-petvediñ bihanañ (deus 2° betek 13° sur, marteze awalc'h betek 19°) e klever pe an dibenn reizh -vet pe e stumm koazhet -et. Hemañ diwezhañ a seblant bezañ implijet un tamm aliesoc'h. N'omp ket dislâret gant Favereau (1997, p.133) :

« pempet, forme ancienne qui s'entend plus que le régulier pempved/t cinquième. »

Da notenniñ zo ne vez ket implijet nemet an dibenn -et evit tri ha pevar, met an daou dibenn a vez kavet war-lec'h teir ha peder. Ar memes tra a lâr Yann an Du.

Deus klevet n'eo ket anavezet ar stummioù klasel trede, pevare, nag ar stummioù dastumet gant Yann an Du daouvet ha divet.

A-hervez Yann an Du eo « benel an niveroù-petvediñ, nemet kéntãn ha kãnved » (idem). E-se e kemmont war-lerc'h ar ger-mell (kemmadur dre-vlotaat). A-unan 'h omp gantañ evit ar re-mañ :

an drivet (kemmadur t-d)

hag an drivet oa aet da vezañ... amunuzer e oa deut amañ ti Pier Gall amañ 'ba Ar barier Ruz

[’ndʁiɛd wɑ ɛt tə ’veɑ̃ ˌɑmy’ny:zəʁ wa dœd ’ɑ̃mɑ̃ ti pjɛʁ’gɑl ’ɑ̃mɑ̃ bah ˌbaʁjɛ’ʁ:y:]

et le troisième était devenu... menuisier qu'il était devenu chez Pierre Le Gall à la Barrière Rouge ici

Ifig Raoul, 1933, Bear (dastumet gant Tangi)

an deirvet (kemmadur t-d)

hag evel-se homañ eo an deirvet jenerasion da vezañ 'ba 'r plas

[a vi'sɛ 'ho̞mɑ̃ hɛ 'dɛrvɛd ʒeˌnera'siɔ̃n də 'veɑ̃ bahplɑs]

et comme ça celle-ci c'est la troisième génération à être dans la ferme

Aleñ Toudig, 1968, Bear (dastumet gant Tangi)

ar bevarvet (kemmadur p-b)

ha me 'h eo ar bevarvet du-mañ

[a me hɛ bɛ'warvɛ 'dymɑ̃]

et moi je suis le quatrième chez moi

Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi)

ar bedervet (kemmadur p-b)

'h eo ar bedervet meul

[hɛ be’dervɛd mœ:l]

c'est là quatrième meule

Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi)

ar bempvet (kemmadur p-b)

ha neuze, ar bempvet... ar bempvet sizhun goude Pask, neuze e veze ar pardon bras

[a 'nœhe 'bɛmpət ˌbɛmp' zy:n 'gu:de pɑsk 'nœhe viʒe 'pɑrdɔ̃n brɑ:s]

et alors, la cinquième, la cinquième semaine après Pâques, alors c'était le grand pardon [de Bear]

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

ar seizhvet zêizet (kemmadur s-z)

hag ur seizhvet ma karje ma 'nije bet derc'het, ha c'hoazh 'na renket abandoniñ evit bezañ operet deus e c'hlin

[a ’zɛjzəd ’ije ma ’kɑrʒe ma niʒe be ’dɛrhɛt a hwɑz na ’rɛŋkəd abɑ̃n’dɔ̃:nĩ wid ’beɑ̃ o’pe:rəd døz i glin]

et un septième s'il voulait, s'il avait continué, et encore il avait dû abandonner pour être opéré de son genou

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

an dregontvet (kemmadur t-d)

an dregontvet eo arru

[ndre'gõnvəd ɛ haj]

il est arrivé trentième

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

Evit kentañ avat eo luzietoc'h an traoù. Ur stumm gourel hon eus serret...

hemañ zo arru ar c'hentañ ya

hemañ zo arru ar c'hentañ ya

['hemɑ̃ zo ɑj 'hentɑ̃ ja]

celui-ci est arrivé le premier oui

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

... hag un toullad muioc'h a stummioù benel :

ha forzh pegoulz, eñ a vije ar gentañ

ha forzh pegoulz, eñ a vije ar gentañ met me ne vijen ket pell a-drek ivez

[a vɔɹs pe'guz ẽ̞: viʒe 'gentɑ̃ mɛ me vi'ʒɛŋ kə pɛl dʁeg ie]

et n'importe quand, il était le premier mais moi je n'étais pas loin derrière non plus

Elen ar Gov, 1931, Louergad (dastumet gant Tangi)

warlene oa ar gentañ deus Toulouse

gwellañ hini 'ma, hennezh zo bet klaset aze moarvat 'ba... 'ba ar reoù... 'ba ar reoù vras 'ba Gwengamp, 'na ket bet c'hwitet, ne oa ket bet brevet 'ba ar c'honkour nemet gant unan, bep gwech e vije ar gentañ, warlene oa ar gentañ deus Toulouse, hag evit ar bloaz neuze, 'meus ket gwelet al liv dioutañ, ha tout ar reoù wellañ pe dost zo manet, 'meus ket gwelet anezhe, n'eus ket arri nemet nav diwar triwec'h, an hanter anezhe

[’gwɛlɑ̃ ’hi:ni ma hẽ̞:s so be ’klɑsəd ’ɑ:he ma’hɑt bah bah ɹew bah ɹew vɹɑ:s bah ’gwɛɲɔ̃m na kə be ’hwitət wa kə be ’brɛwɛ bah ’hɔ̃ŋkur mɛ gɑ̃n yn bob gweʒ viʒe ’gentɑ̃ ar’lœ:ne wa ’gentɑ̃ døs tu’lu:s a wid bla ’nœ:he møs kə ’gwɛ:lə liw dɔ̃ntɑ̃ a tud rew ’wɛlɑ̃ pe dɔst zo ’mɑ̃:nət - mœs kə ’gwe̞:lə nɛ: nœs kəd ɑj mɛ nɑw diwaɹ ’tɾiwah ’nɑ̃təɹ nɛ:]

le meilleur que j'avais, celui-là a été classé là sans doute parmi... parmi les... parmi les meilleurs à Gwengamp, il n'avait raté... il n'avait été battu en concours que par un, à chaque fois il était le premier, l'an passé c'était le premier de Toulouse, et cette année alors, je n'en ai pas vu la couleur, et tous les meilleurs ou presque sont restés, il n'en est arrivé que neuf sur dix-huit, la moitié d'entre-eux

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

bep gwech e vez ar gentañ kwa

bep gwech e vez ar gentañ kwa

[bop kweʃ ve 'gentɑ̃ kwa]

il est à chaque fois le premier quoi

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

hag ar gentañ partout

hag ar gentañ partout

[a ’gentã par’tut]

le premier partout

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

eñ a oa ar gentañ 'ba ar c'hours kwa hein

eñ a oa ar gentañ 'ba ar c'hours kwa hein

[hẽ̞: wa 'gentɑ̃ bɑh hurs kwa ɛ̃]

il était le premier de la course quoi hein

Ifig Raoul, 1933, Bear (dastumet gant Tangi)

Barrek eo kentañ da vezañ implijet war-lerc’h an anv-kadarn pe a-raok (hep ger-mell). Servijet a ra an implij diwezhañ-mañ da « bouezañ war an anv-gwan », evel a lâr Yann Gerven en e bennad An anv-gwan en derez uheloc’h pe uhelañ : a-raok pe goude an anv ?

an teir gentañ boñ

an teir gentañ boñ...

[tɛ:ɹ 'gentɑ̃ bɔ̃]

les trois premières bon...

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

kentañ tra

!!!

(dastumet gant Tangi)

Memes tra gant diwezhañ a c'haller lakat a-raok (hep ger-mell adarre) pe goude an anv-kadarn :

diwezhañ hini zo... eo Hinault

diwezhañ hini zo... eo Hinault

[di'weɑ̃ 'hini zo ɛ i’no]

le dernier [a avoir gagné le tour] est... c'est Hinault

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

eñ eo an taol diwezhañ

eñ eo an taol diwezhañ

[ẽ̞: ɛ nto:l di’weɑ̃]

ça c'est le dernier coup [le pire, aller en maison de retraite]

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

Kalz aliesoc'h e vez implijet eil evit eilvet. Sañset ne vez kemmadur ebet war-lerc'h eil. Ur skwer bennaket deus ur c'hemmadur dre-vlotaat a vez kavet koulskoude :

a-wezhioù evit an eil barrouz d'eben ne vez ket lâret d'eben

a-wezhioù evit an eil parrouz d'eben ne vez ket lâret memes tra

[’we:ʒo wid ə nɛʎ ’bɑruz di’be:n ve kə lɑ:r ˌmɔ̃məsˈtrɑ]

parfois d'une commune à l'autre on ne dit pas pareil

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

an eil boupig

an eil boupig

[nɛʎ 'bupik]

le deuxième bébé

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

Gant ar stagell pe e c'haller evel-just kaout un niver-petvediñ a-bep-tu evel er skwerioù dindan :

marteze ar pempvet pe ar c'hwec'hvet da vezañ ambochet du-mañ

marteze ar pempvet pe ar c'hwec'hvet da vezañ ambochet du-mañ

[ma’tehe ’pɛmpət pe ’hwɛhvəd də ’veɑ̃ ɑ̃’b̞oʃəd ’dymɑ̃]

peut-être le cinquième ou le sixième à être embauché chez moi

Ifig Raoul, 1933, Bear (dastumet gant Tangi)

an drivet pe ar bevarvet

an drivet pe ar bevarvet

['ndriɛt pe bɛ'warət]

le troisième ou le quatrième

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

Barrek eo an nen avat da lakat un niver-pegementiñ a-raok pe hag un niver-petvediñ war-e-lerc'h :

nav pe an dekvet

nav pe an dekvet

[nɑw pe ’nde:gət]

neuf ou dixième

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

ma graet an daouzek pe an drizekvet, 'ba Valence e oan aet da redek

'ma graet an daouzek pe an drizekvet, 'ba Valence e oan aet da redek

[ma gwɛd 'ndowzək pe ndri'zɛgvət bɑh va'lɑ̃s wɑ̃n ɛt tə 're:dɛk]

j'avais fait douze ou treizième, j'avais été courir à Valence

Ifig Raoul, 1933, Bear (dastumet gant Tangi)

Tangi YEKEL, ebrel 2019