Alies-a-wech e vijen souezhet o kavet raganvioù-gour, hep nemeur a dalvoudegezh ha plaset un tamm bihan pep lec'h er frazenn, evit pouezañ pe evit dishañvelaat. En gwirionez, kentoc'h evit raganvioù-gour hon eus aze « raganvioù heklev », evel e ra Melani Jouitto dioute. Studial a ra an danvez en ur pennad pinvidik war al lec'hienn Arbres. Alies e venegfomp anezhañ.
A-hervez Jouitto e vefe dishañval ar raganvioù-gour deus ar raganvioù heklev, dre o stumm ha dre oc'h implij :
« Les pronoms écho semblent parfois identiques aux pronoms forts indépendants, et l'effet d'emphase semble ne venir que d'un procédé de redoublement. Ce n'est cependant clairement pas le cas, et leurs formes comme leur distribution divergent nettement. »
Evit ar pezh a sell hom brezhoneg deus kreiz Treger e seblant ar raganvioù heklev bezañ ar memes tra doue hag ar raganvioù-gour. Setu aze ar stummioù hon eus bet klevet :
me [me]
te [te]
eñ [ẽ̞]/[hẽ̞]
hi [hi]
ni [nim]
c'hwi [hwi]
i [i]
Da lâret eo ar memes stummioù hag ar raganvioù-gour dizalc'h. N'hon eus ket nemet ur skwer en hom c'horpus deus an 3GL, hag ar stumm i [i] an hini hon eus klevet :
pa ne vijent ket libr-i d'ober
▶ Ha neuze da sikour goro, ha da c'horo, pa ne vijent ket libr-i d'ober, me a rae quoi.
A neuhé de jikour goro, a de horo, pé vijént ke lib i d’or, mé rê quoi.
Et alors d'aider à traire. Quand ils n'étaient pas libres pour traire, c'est moi qui le faisait.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)
Talvezout a ra ar boan degas da soñj eo i unan deus an daou raganv-gour evit an 3L (goude ma vez implijet un tamm mat nebeutoc'h evit stumm all an 3L int) :
hag i a lâr « lein »
▶ hag i a lâr « lein »
[a i lɑ:r lɛɲ]
et eux disent « lein »
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
Feiz i a oa mestr quoi prest a-walc'h.
▶ An Almanted pa oant... Pa 'daint... Pa 'deaint antreet e-barzh ar Frañs quoi. Feiz i a oa mestr quoi prest a-walc'h.
[nal’mãtət pe wãŋ ø – pe daŋ ø – pe ’deaŋ ã’tʁeət bah ’vʁãs kwa – fe ’i wa ’mest kwa pʁestə’waχ]
Les Allemands quand ils sont... quand ils sont entrés en France, c'est eux qui commandaient.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)
N'hon eus skwer ebet gant ur raganv heklev int [iɲ]. N'eo ket dam da se avat e lârfomp n'eus ket dioutañ tamm ebet.
Menegiñ a ra Jouitto « an tregeriad ar Bozeg (1933) [hag a] notenna c'houi ar raganv-gour 2GL, met -hu ar raganv heklev 2GL ». Kement-se zo dislâret gant hom skwerioù, c'hwi eo an hini a vez klevet ha n'eo ket hu :
'meump ket gwelet ac'hanoc'h-c'hwi
▶ 'meump ket gwelet ac'hanoc'h-c'hwi
[mœm kə 'gwe̞ld ɔh hwi]
nous ne vous avons pas vu
traduction
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
pa welez ar briz a baeit-c'hwi
▶ n'eo ket paeet an traoù deus eo... deus eo kont, pa welez ar briz a baeit-c'hwi 'ba er vagazin hag ar pezh a werzhomp... ar briz a werzhomp-ni anezhañ, unan bennaket a gemer en ur dremen gwelet a rez, n'eo ket... n'eo ket normal gwelet traoù evel-se
[nɛ kə ’pɛɛt trɛw døs hɛ døs hɛ kɔ̃n pe ’wɛ:lɛz bri:z ’bɛɛt hwi bar va’gɑ:ʒən a pez ’wɛʁzɑ̃m bri:z ’wɛrzɑ̃m nim neɑ̃ yn mə’nɑkət ’gomɛr nœr ’dremɛn gwɛz nɛ kət nɛ kə ’nɔʁmaj gwɛ:lət tʁɛw vi’sɛ]
les produits ne sont pas payés selon... selon la situation [les prix du marché], quand tu vois le prix que vous payez vous dans le magasin et ce que nous vendons... le prix auquel nous le vendons, il y en a quelques un à prendre en passant vois-tu, ce n'est pas... ce n'est pas normal de voir des choses comme ça
Aleñ Toudig, 1968, Bear (dastumet gant Tangi)
penaos e rit-c'hwi ?
▶ penaos e raec'h-c'hwi ? penaos e rae Frédérique ? goull ganti ! goull ganti ! je ne sais pas penaos e rae Frédérique, kar soñjet 'meus se (T. : moarvat 'dea ur bern pasianted) hag-eñ e oa labourat deus an noz !
[pəˈnɔ̃ re̞t hwi - pəˈnɔ̃ ʁɛ fʁedeʁik - gul ˈgɑ̃nti - gul ˈgɑ̃nti - ... pəˈnɔ̃ ʁɛ fʁedeʁik - kaʁ ˈʒɔ̃ːʒɛ møs se - aˈgẽ wa laˈbuːʁət dəz nɔ̃ːs]
comment faisiez-vous ? comment faisait Frédérique ? demande-lui ! demande-lui ! je ne sais pas comment faisait Frédérique, car j'ai pensé ça (T. : sans doute avait-elle beaucoup de patience) alors qu'elle travaillait de nuit !
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
ne deuec'h ket-c'hwi aze ken
▶ gant Céline, met a-benn neuze 'deuec'h ket c'hwi aze ken hañ ! met evel-se eu... 'da bet komañset dont eu... pa oa 'ba ar foyer, hag evel-se e blije dezhi dont da... e deue da evañ kafe, ha gwech-ha-gwech-all e degase ur bakadenn gafe, peotramant ur bakadenn gachoù ganti, met plijout a rae dezhi dont hañ !
[gɑ̃n seˈlin - mɛ be̞n ˈnœːhe ˈdɛhkə hwi ˈɑhe̞ ken ɑ̃ - mɛ viˈse̞ ə da be ko̞ˈmɑ̃sə dɔ̃n ə - pa wa bah fwaje a viˈse̞ ˈbiːʒe̞ dɛj dɔ̃n tə - de̞ də ˈeːvə ˈkɑfe - a ˌgweʃəgweˈʒɑl ˈdjɛse̞ baˌkɑˑdən ˈgɑfe - pəˈtɑ̃mɑ̃n ˈdjɛse̞ baˌkɑˑdən ˈgɑʃo ˈgɑ̃nti - a ja - mɛ piːʒ ə ʁe̞ dɛj dɔ̃n ɑ̃]
avec Céline, pour lors vous ne veniez plus là hein ! mais comme ça euh... elle avait commencé à venir euh... quand elle était au foyer, et comme ça ça lui plaisait de venir... elle venait boire du café, et quelquefois elle apportait un paquet de café, ou autrement un paquet de gâteaux, elle aimait venir hein !
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
Dibar eo emezit-hu, « mutu » [my'ty]. Da meur a vrezhoneger e lâr un dra bennaket met n'emañ ket en implij ken koulz lâret ha luziet eo e ster. Kontet en devoa Roje Dollo din (ganet e 1932) en devoa soñj deus unan kozh en e vugaleaj hag a lâre anezhañ alies, kement ha ken bihan ma voe lesanvet « mutu ». Moarvat ne vije ket komprenet ken an dro-lâr a-benn neuze gant ar rummadoù yaouankañ er bloavezhioù 1930-40 :
amañ e oa ur paotr-kozh aze gwechall hag eñ a lâre « mutu » bep ger, « mutu », hag e veze lâret « mutu » dioutañ a-benn ar fin
▶ amañ e oa ur paotr-kozh aze gwechall hag eñ a lâre « mutu » bep ger, « mutu », hag e veze lâret « mutu » dioutañ a-benn ar fin
[’ɑ̃mɑ̃ wa po’koz ’ɑhe gwe’ʒɑl a hẽ̞: ’lɑ:rɛ myty bob gi:r myty a viʒe ’lɑ:rəd myty djɔ̃tɑ̃ bɛn’fin]
ici il y avait un vieux là autrefois et il disait « disez-vous » à chaque mot, « disez-vous », et finalement on l'appelait « disez-vous »
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
Un dra bennaket all a diskwel eo luziet an traoù gant an dro-lâr-se. An hini nemetañ a ra ganti war ar prim a seblant implijet anezhi el L1 :
herie, 'mutu, emañ hon dro, n'eo ket da hini !
▶ un tamm hejañ dezhañ, 'na doan goude sell, « herie, 'mutu, emañ hon dro, n'eo ket da hini ! »
[ntɑ̃m 'hĩ:ʒɑ̃ deɑ̃ na dwɑ̃:n 'gu:de sɛl 'hɛje 'myty mɑ̃ ɔ̃m dɾo: ne̞ kə də 'hi:ni]
on l'avait secoué un peu, il avait peur après regarde, « aujourd'hui, dîmes-nous, c'est notre tour, ce n'est pas le tien ! » [anciens élèves rencontrant leur ancien instituteur des années plus tard] !
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
tremenet zo amzer abaoe, 'mutu, met... pep hini e dro
▶ « tremenet zo amzer abaoe, 'mutu, met... pep hini e dro »
[tɾe'me:nə so 'ɑ̃mzəɹ bwe myty mɛt po'pi:ni i dɾo:]
« il y a eu du temps de passé depuis, dîmes-nous, mais... chacun son tour »
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
Jul Gros a ra « pronom emphatique » deus ar raganvioù heklev (Le trésor du breton parlé 3, 1984, p.139). Evitañ eo « taol-mouezhiet kalz, ingal eo petore plas en deus er frazenn ». Sevel a reomp a-du gantañ.
Notenniñ a ra c'hoazh yezhoniour Tredraezh-Lokemo e c'hall ar raganvioù heklev bezañ doublet (idem, p.62) :
#ar gontell-se zo din-me-me
#Deom-ni-ni n'en devoa lâvaret ger
#Petra a c'hoari deoc'h-hu-hu ?
N'hon eus ket skwer ebet a-sort-se.
koñstatiñ a ra Jouitto « diwelusted ereadurel » ar raganvioù heklev, dre 'n avani n'o deus efed ebet war ereadur ar frazenn. Se zo kaoz ac'hanta e c'hall lâret penaos « le pronom écho n'est pas considéré comme un pronom sujet puisqu'il ne permet pas un accord pauvre ». Kement-mañ a vez diskwelet er skwer-mañ :
ar briz a werzhomp-ni anezhañ
▶ n'eo ket paeet an traoù deus eo... deus eo kont, pa welez ar briz a baeit-c'hwi 'ba er vagazin hag ar pezh a werzhomp... ar briz a werzhomp-ni anezhañ, unan bennaket a gemer en ur dremen gwelet a rez, n'eo ket... n'eo ket normal gwelet traoù evel-se
[nɛ kə ’pɛɛt trɛw døs hɛ døs hɛ kɔ̃n pe ’wɛ:lɛz bri:z ’bɛɛt hwi bar va’gɑ:ʒən a pez ’wɛʁzɑ̃m bri:z ’wɛrzɑ̃m nim neɑ̃ yn mə’nɑkət ’gomɛr nœr ’dremɛn gwɛz nɛ kət nɛ kə ’nɔʁmaj gwɛ:lət tʁɛw vi’sɛ]
les produits ne sont pas payés selon... selon la situation [les prix du marché], quand tu vois le prix que vous payez vous dans le magasin et ce que nous vendons... le prix auquel nous le vendons, il y en a quelques un à prendre en passant vois-tu, ce n'est pas... ce n'est pas normal de voir des choses comme ça
Aleñ Toudig, 1968, Bear (dastumet gant Tangi)
En hom brezhoneg e c'hall ar raganvioù heklev doubliñ ar rener, ar renadenn, renadenn un araogenn hag ar ger-perc'hennañ.
• sujed
Peurvuiañ e vo doublet ur rener raganv ebarzhet gant ar raganv heklev.
Alies neuze e vo staget deus ar verb :
penaos e lârfen-me
▶ gwechall e oa tammoù lojennoù ha traoù, tammoù lojoù a vije laket eu... penaos e lârfen-me, evel... ne oa ket grignol ebet met eu... e vije tammoù traoù hag a vije graet evit lakat al lann da se... gwechall e vije graet tan gant lann hag aze 'ba... 'ba... dindan an doenn e vijent klenket, hag aze e vije bet graet un doenn gant eu... gant foueskennoù balan ha traoù kwa, hag aze a-wechoù e vije laket tammoù plouz ha traoù all, hag aze pa 'h arrie an heol warne, aze e vije « plas ar c'hazh »
[gwe’ʒɑl wa ’tɑ̃mo lo’ʒeno a tɾɛw ’tɑ̃mo ’lo:ʒo viʒe ’lɑkəd ə pə’nɔ̃:z ’lɑɹfɛn me wɛl wa kə ’gɾiɲəl bed mɛd ə viʒe ’tɑ̃mo tɾɛw a viʒe gwɛt wid ’lɑkə lɑ̃n də ze gwe’ʒɑl viʒe gwɛt tɑ̃:n gɑ̃n lɑ̃n ag ’ɑ:he bah bah di’nɑ̃:n ’do:ən viʒɛɲ ’klɛŋkət ag ’ɑ:he viʒe be gwɛ ’ndo:ən gɑ̃n ə gɑ̃n vwɛs’keno ’bɛ:lən a tɾɛw kwa ag ’ɑ:he ’we:ʒo viʒe ’lɑkə ’tɑ̃mo plu:z a tɾɛw al ag ’ɑ:he pe ’hɑje ’nɛwɔl waɹnɛ ’ɑ:he viʒe plas’hɑ:s kwa]
autrefois il y avait de petites cabanes et tout, de petites cabanes où on mettait euh... comment dirais-je, comme... il n'y avait pas de grenier mais euh... il y avait de petites choses qu'on faisait pour mettre l'ajonv à sé... autrefois on faisait le feu avec de l'ajonc et là dans... dans... sous le toit on les rangeait, et là on faisait un toit avec euh... avec des gerbes de genêts et tout quoi, et là parfois on mettait de la paille et d'autres choses, et là quand le soleil donnait sur eux, là c'était « la place du chat »
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
ma komañsez-te d'ober
▶ ma emañ ar reoù all o kaozeal, ma gomañsez-te d'ober, e troc'hez o ger dezhe
[ma mɑ̃ rew ɑl ko’zeəl ma go’mɑ̃sɛs te do:r e ’drɔhɛz o gi:r dɛ:]
si les autres sont en train de parler, si tu commences-toi à le faire, tu leur coupes la parole
Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
e Kawan emañ-eñ, n'emañ ket ?
en ur vont da lakat kerc'h d'e hini 'na pozet e dorn war revr ar gazeg
[nɔ̃n vɔ̃n tə 'lɑkə kɛrh di 'hini na 'po:zəd i dɔrn war rɛ:r 'gɑ:zɛk]
tout en allant donner de l'avoine à la sienne, avait posé sa main sur le cul de la jument
Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)
bloavezhioù zo on-me o kafeañ anezhi
bloavezhioù zo on-me o kafeañ anezhi
[bla'we:ʒo zo hɔ̃me ka'fe:ɑ̃ nɛj]
cela fait des années que je lui sers le café
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
an hini a vank-me da lâret
▶ ar sunelloù, an hini a lâr... an hini a vank-me da lâret
[zy'nelo 'nini lɑ:r 'nini vɑ̃ŋ me də lɑ:rd]
des traits, ce que dit... que je veux dire moi
Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
Homañ diwezhañ zo drol a-walc'h. Ne c'hortozer ket ur raganv heklev aze, met kentoc'h an araogenn displeget din. Ur faotenn ereadurezh en defe graet ar c'homzer ? Ur raganv-gour dizalc'h an hini a vefe peotramant e c'haller kaout ur raganv heklev en degouezh-se ?
Da notenniñ c'hoazh implij stank a-walc'h un dislâr dre mousfent, pa adlârer un tamm deus kaoz egile asambles gant an dro-lâr skornet « ...a lâran-me ivez » :
en promo a lâran-me ivez ! (mais oui bien sûr, en promo !)
▶ en promo a lâran-me ivez
[ɑ̃ 'promo 'lɑ:rɑ̃ me ije]
en promo que je dis aussi [ironique]
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
« labourat » a lâran-me ivez (« travailler », mais oui bien sûr !)
▶ (J. : er-maez e oas marteze o labourat ?) met nann, n'an ket, « labourat » a lâran-me ivez
[mɛ nɑ̃n nɑ̃ kət la'bu:ɹəd 'lɑ:ɹɑ̃ me ie]
(J. : tu étais dehors peut-être à travailler ?) mais non, je ne vais pas, « travailler » que je dis aussi [ironique]
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
Barrek eo ar raganv heklev da vezañ war-lerc'h an anv-gwan-verb :
ma karjen bezañ miret-me ma c'hatchism brezhonek
ma karjen bezañ miret-me ma c'hatchism brezhonek
[ma 'gɑrʃɛn 'beɑ̃ 'mi:rə me mə gɑt'ʃis bɾɛ'zɔ̃:nək]
si j'avais bien voulu garder mon [livre de] catéchisme en breton
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
memestra oamp o lâret-ni
memestra oamp o lâret-ni, n'eus ket skol peogwir emañ foar Vre
[mos’tra wãm 'lɑ:rə nim nøs kə sko:l py'gyr mã vwɑ:r vre:]
quand même nous disions-nous, il n'y a pas école aujourd'hui puisque c'est la foire du Menez Bre
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)
pa oan arri-me war an dachenn
▶ pa oan arri-me war an dachenn
[pe wɑ̃n ɑj me waʁn 'dɑʃən]
quand j'étais arrivé sur le terrain [installé professionnellement]
Ifig Raoul, 1933, Bear (dastumet gant Tangi)
ar bloaz 'h on ganet-me sell
▶ mille neuf cent trente-deux, ar bloaz 'h on ganet-me sell
[mil nœf sɑ̃ trɑ̃n’dø blɑ: hɔ̃ ’gɑ̃:nə me sɛl]
mille neuf cent trente-deux, l'année où je suis né regarde
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
penaos 'tefe lâret-te ?
penaos 'tefe lâret-te ?
[pə'no:s tefe 'lɑ:rɛt te]
comment aurais-tu dit [dirais-tu] ?
Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
Pe c'hoazh war-lerc'h an adverb nac'hañ ket :
gerioù ha n'implijomp ket-ni a deskez
gerioù ha n'implijomp ket-ni a deskez
['gi:rjo a nim'plijɑ̃m kə nim a 'diskəs]
tu apprends des mots que nous n'utilisons pas
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)
n'on ket-me o vont da addeskiñ
▶ (barrek eo ?), 'ba an oad on arru, n'on ket-me o vont da addeskiñ ga... brezhoneg hañ
[’bɑrɛg ɛ bah nwɑ:d ɔ̃ ɑj nɔ̃ kə me vɔ̃n də ’hɛsa hɑ’d:iskĩ gɑ brɛ’zɔ̃:nəg ɑ̃]
(c'est déjà joué ? C'est possible ?), à l'âge que j'ai, je ne vais pas réapprendre le fr... le breton hein
???
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
ne deuec'h ket-c'hwi aze ken
▶ gant Céline, met a-benn neuze 'deuec'h ket c'hwi aze ken hañ ! met evel-se eu... 'da bet komañset dont eu... pa oa 'ba ar foyer, hag evel-se e blije dezhi dont da... e deue da evañ kafe, ha gwech-ha-gwech-all e degase ur bakadenn gafe, peotramant ur bakadenn gachoù ganti, met plijout a rae dezhi dont hañ !
[gɑ̃n seˈlin - mɛ be̞n ˈnœːhe ˈdɛhkə hwi ˈɑhe̞ ken ɑ̃ - mɛ viˈse̞ ə da be ko̞ˈmɑ̃sə dɔ̃n ə - pa wa bah fwaje a viˈse̞ ˈbiːʒe̞ dɛj dɔ̃n tə - de̞ də ˈeːvə ˈkɑfe - a ˌgweʃəgweˈʒɑl ˈdjɛse̞ baˌkɑˑdən ˈgɑfe - pəˈtɑ̃mɑ̃n ˈdjɛse̞ baˌkɑˑdən ˈgɑʃo ˈgɑ̃nti - a ja - mɛ piːʒ ə ʁe̞ dɛj dɔ̃n ɑ̃]
avec Céline, pour lors vous ne veniez plus là hein ! mais comme ça euh... elle avait commencé à venir euh... quand elle était au foyer, et comme ça ça lui plaisait de venir... elle venait boire du café, et quelquefois elle apportait un paquet de café, ou autrement un paquet de gâteaux, elle aimait venir hein !
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
ma n'a ket-eñ war-raok
▶ ma n'a ket-eñ war-raok, n'a ket ar peurrest
[ma na kə ẽ̞: wa'ʁo:g na kə 'pɛʁɛs]
si celui-là [la santé] ne va pas, le reste ne va pas
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
diwall na gouezhfe ket-eñ war da droad
▶ met ur maen-se zo ponner paotr, diwall na gouezhfe ket-eñ war da droad
[mɛ ə mi:n ze zo ’pɔ̃nəʁ po̞t ’diwal ’gwefe ẽ war də drwɑt]
mais cette pierre-là c'est lourd mon gars, fais attention qu'elle ne tombe sur ton pied
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
Goude un anv-gwan evel kat (capable) pe un adverb evel krog (bezañ krog, commencer) :
hag-eñ e oa kat-hi
▶ met 'da ket ezhomm, hag-eñ e oa kat-hi da vont du-se direkamant ivez, e-lec'h dont amañ
[mɛ da kəd e:m gẽ̞: wa kɑt hi də vɔ̃n 'dyhe dirɛ'kɑ̃mɑ̃n ije le̞h dɔ̃n 'ɑ̃mɑ̃]
mais elle n'avait pas besoin, alors qu'elle pouvait elle aller chez toi directement, au lieu de venir ici
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
an hini ec'h eo krog-hi enni aze
▶ Met an hini vihan, an hini ec'h eo krog-hi enni aze ha c'hoazh e welez ur varrenn vihan wenn war he fenn aze, fas d'an nor, an nesañ tu-mañ amañ.
[mɛ ni’viːən ’niː he̞ kʁok ’hi ’nɛni ’ahe – a hwas ’weːlɛz ˌvaʁən ˌviən ’wɛn waʁ i ’vɛn ’ahe – vastə’noːʁ ’ne̞sã ’tumã ’ãmã]
Mais la petite [jument], celle qu'elle tient [par la bride], et encore tu vois une petite barre blanche sur sa tête, en face de la maison, le plus proche de ce côté-ci.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)
Pa vez ur raganv-gour rener dirak ar verb, ne gaver nemet un degouezh e-lec'h e c'hall bezañ doublet gant ur raganv heklev. En dro-lâr me a oar-me (je n'en ai aucune idée) an hini eo :
me a oar-me penaos
▶ me a oar-me penaos
[me wɑ:ʁ me pə'nɔ̃:s]
je ne sais comment
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
me a oar-me pegement a ra
▶ me a oar-me pegement a ra
[me wɑ:r me pe'gemən ra]
je n'en sais rien combien elle fait [volume d'une barrique]
Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
me a oar-me pet gwezh
▶ aze e tremenent, me a oar-me pet gwezh, ha ma vije ur parkad ed e vijent... hag e vije arri dare da... e tremenent e-barzh
[’ɑ:he dʁe’me:nɛɲ me wɑ:r me pet kweʃ a viʒe ’pɑɹkad e:d viʒe̞ɲ viʒe ɑj ’dɑ:ɹe də dɹe’me:nɛɲ bɑrs]
là ils passaient, je ne sais combien de fois, et s'il y avait un champ de blé ils étaient... qui était prêt à... ils passaient dedans [pour installer les poteaux électriques]
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
• renadenn
Sell amañ div skwer :
me 'meus bet diwallet ac'hanout-te
▶ me 'mije bet diwallet anezhañ hañ ! me 'meus bet diwallet... ac'hanout-te, ha neuze e vijes en vakañsoù ganimp ha neuze Annaig ivez, e-pad n'onn ket pegeit hañ !
[me ˈmiʒe be diˈwɑlə ˈneːɑ̃ ɑ̃ - me møz be diˈwɑlət - o̞wtːe a ˈnœːhe̞ ˈviʒe̞s vaˈkɑ̃so gɑ̃ˈnim a ˈnœːhe̞ anaˌig ˈie - pad ˈnɔ̃ kə peˈgɛjd ɑ̃]
moi je l'aurais gardé hein [bébé] ! moi j'ai... je t'ai gardé, et alors tu étais en vacance avec nous et alors Annaig aussi, pendant je ne sais combien de temps hein !
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
'meump ket gwelet ac'hanoc'h-c'hwi
▶ 'meump ket gwelet ac'hanoc'h-c'hwi
[mœm kə 'gwe̞ld ɔh hwi]
nous ne vous avons pas vu
traduction
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
A-drugarez d'ur frazenn kavet e korpus Jul Gros e lâr Jouitto e c'hall « le trégorrois antéposer un pronom objet incorporé dans une préposition pour les personnes 1 et 2. Un pronom écho est alors possible ». N'hon eus ket dastumet skwer ebet deus se maleüruzamant :
#ac'hanout-te a dapan, emezañ
• renadenn un araogenn
Hom brezhoneg ne staga ket alies ur raganv heklev deus un araogenn. Din-me eo an hini hon eus dastumet ar muiañ. Koulskoude n'eo ket nemet 2,50% deus an hollad (20 gwech din-me enep da 800 din).
araogenn da :
hemañ zo din-me ?
hemañ zo din-me ?
['hemɑ̃ zo 'dĩme]
celui-ci est à moi ?
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)
hennezh zo dit-te ?
hennezh zo dit-te ?
[hẽ:s so 'dit:e]
il est à toi ?
Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
araogenn gant :
div wezh zo goulennet ganin-me
div wezh zo goulennet ganin-me
[diw weʃ so 'gu:lə gə'nĩme]
on m'a demandé deux fois
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
petra zo arri ganit-te ?
▶ petra zo arri ganit-te ?
[pʁɑ: zo ɑj gɑ̃nit:e]
qu'est-ce qu'il t'arrive ?
Jañ-Pier Ar C'hamm, 1948, Sant Laorañs (dastumet gant Tangi)
araogenn evel :
evelton-me
evelton-me
['wɛltɔ̃ me]
comme moi
Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)
strizh eveltout-te ivez ya
▶ strizh eveltout-te ivez ya, ma karjen e vijen chomet evel-se ya, laosk e oa warnon hag euh...
[stɾi:z wɛl’tut:e ije ja ma ’kɑ:rin viʒɛn ’ʃɔmə vi’se ja ’lɔskə wa ’wɑrnɔ̃ ag ə]
menu comme toi aussi oui, si j'avais voulu je serais resté comme ça oui, je flottais dans mes habits et euh...
Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi)
bezañ zo plasoù er Finistère e kaozeont eveltomp-ni
bezañ zo plasoù er Finistère e kaozeont eveltomp-ni
[be zo 'blɑso finis'tɛr a 'go:ze wɛltɔ̃m nim]
il y a des endroits dans le Finistère où ils parlent comme nous
Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
araogenn evit :
ya met eviton-me bepred eo se bepred
ya met eviton-me bepred eo se bepred
[jɑ mɛ witɔ̃ me 'bopə ɛ ze 'bopət]
oui mais pour moi c'est ça toujours
Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
araogenn nemet :
nemeton-me
▶ (T. : tout an dud a gav anezhe heñvel) nemeton-me
[mɛrtɔ̃me]
(T. : tout le monde les trouve semblable) sauf moi
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
n'eus ket nemedout-te
n'eus ket nemetout-te
[nøs kə mɛr’tut:e]
il n'y a que toi
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
ne oa ket nemetomp-ni evel Bretoned
ne oa ket nemetomp-ni evel Bretoned
[wa kə mɛr'tɔ̃m nim vɛl bɾœ'tɔ̃:nət]
il n'y avait que nous comme Bretons
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
araogenn deus :
eñ n'eo mat nemet da foutrañ goap diouzhin-me
▶ eñ n'eo mat nemet da foutrañ goap diouzhin-me
[hẽ̞: nɛ mɑ:d mɛ də 'futɑ̃ gwɑp də'wĩ me]
lui il n'est bon qu'à se foutre de ma gueule
Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
ha diouzhit-te e rae ?
ha diouzhit-te e rae ?
[a di'wit:e rɛ] SJ
et à toi il faisait [il s'adressait en breton] ?
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)
araogenn war-lerc'h :
se a oa war ma lerc'h-me goude neuze
▶ ya, se a oa war ma lerc'h-me goude neuze
[ja ze wa waʁ ma lɛʁh me ’gu:de ’nœhe]
oui, c'était après moi alors [ceux qui ont pris la succession de la société]
Ifig Raoul, 1933, Bear (dastumet gant Tangi)
Achuomp gant an dro-lâr skornet emezon-me, distaget [mɔ̃me̞] :
añfin emezon-me
▶ añfin emezon-me, poent eo dezhe ober kar emezon-me, 'ba ar stumm-mañ emezon-me, n'eus ket voaien emezon-me da... pa welez anezhe tout o vont kwa
[ɑ̃'fin mɔ̃mɛ pwɛn e̞ dɛ o:ɹ kaɹ mɔ̃mɛ bah 'stym:ɑ̃ mɔ̃mɛ nøs kə 'vojən mɔ̃mɛ də pe 'we̞:le̞z nɛ: tud vɔ̃n kwa]
enfin dis-je, il est temps qu'ils le fassent [que les choses s'améliorent] car dis-je, dans ce cadre-là dis-je, il n'y a pas moyen dis-je de... quand tu les vois tous mourir quoi [bêtes]
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
Ne seblant ket bezañ posubl stagañ ur raganv heklev deus un araogenn en 3vet gour (unander pe liester).
• gerioù perc'hennañ
En degouezhioù-se e vez doublet ar ger perc'hennañ war-lerc'h an anv-kadarn :
ma gazeg-me
...'h eo ma gazeg-me oa o touch dezhi te sur a-walc'h
[hɛ mə ’gɑ:zəg me wa tuʃ tɛj te zur wah]
... que ma jument à moi était en train de la toucher sans doute
Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)
da dud-te
da dud-te
[də dyt te]
tes parents à toi
Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
e jardin-eñ
met e jardin-eñ pe e bark a balo anezhañ
[mɛ i 'jardin ẽ: pe i bark 'palo 'neã]
mais son jardin à lui ou son champ, il le bêchera
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)
he mamm-hi
▶ me 'meus klevet se hañ ! n'onn ket hag-eñ eo gwir hañ ! ha... ha he mamm-hi zo arri aze da chom kua, 'ba en Bear
[me møs ˈklɛwə se ɑ̃ - ˈnɔ̃ kəd aˈgẽ e̞ gwiːʁ ɑ̃ - a a i ˈmɑ̃mˌhi zo aj ˈɑhe̞ də ʃo̞m ˈkya - ban ˈbeːaʁ]
moi j'ai entendu ça, hein ! je ne sais pas si c'est vrai hein ! et... et sa mère à elle est arrivée là pour habiter quoi, à Bear
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
hon brezhoneg-ni
▶ hon brezhoneg-ni ne dalv mann ebet
[ɔ̃m bre'zɔ̃:nəg nim dɑ:l mɑ̃n bet]
notre breton à nous ne vaut rien
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
N'hon eus ket skwer ebet evit an 2GL hag an 3GL. Gant Yann an Du (Le Trégorrois à Plougrescant, 2012, p.47) eo fourniset ar stummioù a vank :
#ho pugale-c'hwi
#o bugale-i
Gwelloc'h eo d'hom brezhoneg ar raganvioù heklev evit doublañ an araogenn da. Ral eo ar skwerioù dindan :
da gaout e di dezhañ
▶ Sur eo an nen da gaout tomm ordin bepred, ha da gaout e di dezhañ.
On est toujours sûr d'avoir chaud en tout cas. Et d'avoir sa maison à soi.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)
hennezh eo o stumm dezhe da vevañ han-se
▶ hennezh eo o stumm dezhe da vevañ han-se
[hẽ:z ɛ o stym dɛ: də 'vewɑ̃ ɑ̃n'se]
ça c'est leur mode de vie alors
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
ha kreistre da zivhar aze ha da dreid dit
▶ ha goude 'h ez en ez koaze ha... ha kreistre da zivhar aze ha da dreid dit eeun
[a 'gu:de hɛs nes 'kwɑ:ze ɑ ɑ 'krɛjste də ziwar 'ɑhɛ a də drɛjd did 'ɛwn]
et après tu va t'asseoir et... et entre des jambes là et tes pieds droits
Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi)
Remerkiñ a ra Jouitto penaos « selon Kervella (1947, §434), le pronom écho ne peut pas focaliser un possesseur après la tête nominale anaphorique hini / re (*e hini-eñ, *hi re-hi, *o hini-i). Le pronom écho devrait alors être incorporé dans la préposition da. »
Koulskoude hon eus skwerioù en hom c'horpus, ar pezh a dislâr komz Kervella evit Bro-Dreger bepred :
da hini-te
da hini-te zo
[də 'hinte zo]
la tienne l'est
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)
hon hini-ni
hon hini-ni
[ɔ̃m 'hi:ni nim]
le nôtre
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
e hini-eñ zo aezet
e hini-eñ zo aezet
[i 'hini ẽ: zo 'e̞:zət]
le sien à lui est confortable [son banc]
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)
da reoù-te ne raent ket
da reoù-te ne raent ket
[də rew te rɛɲ cə]
les tiens à toi ne faisaient pas
Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)
Tangi YEKEL, eost 2019