Brezhoneg Bro-Vear

Ar stumm ober

E-kichen an amzerioù simpl en deus ar brezhoneg « ur stumm ober hag a diskwel e vezer oc'h ober un dra bennak, hag a bad, a derc'h, ac'h a war-raok, ha n'eo ket achu » (Jules Gros, Le trésor du breton parlé 3, 1984, p.289). Se zo kaoz e raer an disparti etre an ober a zo o tremen bremañ hag an hini ne ra nemet tremen-dizremen :

koulskoude emañ o kousket (pourtant il est en train de dormir)

koulskoude emañ o kousket

[kus'ku:de mɑ̃ 'kuskət]

pourtant il est en train de dormir [enregistreur]

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

kousket a ra en noz ? (il dort [habituellement] la nuit ?)

kousket a ra en noz ?

[kusk ə ra nõ:s]

il dort la nuit ?

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

1. Sevel ar stumm ober

Er brezhoneg standard emañ ar verb bezañ, en e stumm lec'hiañ ma zo dioutañ (emaon, emaout, edon, edout...), an araogenn rannig-verb o hag an anv-verb oc'h ober ar stumm ober.

E rannyezh Treger n'en deus ar verb bezañ nemet daou stumm lec'hiañ : emañ (il / elle est), emaint (ils / elles sont). An araogenn rannig-verb o na glever ket anezhi gwech ebet e bro Vear (hag-eñ e c'haller klevet e [e] deus tu Plounevez-Moedeg pe i [i] deus tu Plouilio). Divinout a ra an nen zo diouti avat dre ar c'hemmadur kemmesket a vez war he lerc'h :

b/v : o vale 'valé
m/v : o vont 'võn
d/t : o tebriñ 'tibĩ
g/h : o c'helven 'hèlwen
gw/w : o walc'hiñ 'walhĩ

Hep ankouaat ar re-seoùig ha n'int ket anavezet er yezh standard :

j/ch : o selaou 'chilèw
v/f : o falc'hat 'falhet
z/s : o sellet 'sèlet

En ur studiadenn deus Kennard meneget gant Melani Jouitto en he fennad Le progressif e lenner kement-mañ :

« parmi trois générations de locuteurs interviewés autour de Quimper, les phrases progressives commençant par o + verbe infinitif en tête sont produits par les jeunes générations mais elle n'en relève pas chez les locuteurs traditionnels. »

N'eo ket gwir evit hom brezhoneg. E-mesk an holl rummadoù brezhonegerien e klever frazennoù o komañs gant o + anv-verb :

o kerc'hat gwinegr pe un dra bennaket d'ober saladenn e oa bet

o kerc'hat gwinegr pe un dra bennaket d'ober saladenn e oa bet

[’kɛ:hət gwi’nɛk pe ndrɑ: bə’nɑ:kəd do:r za’lɑ:dən wa bet]

il avait été cherché du vinaigre ou quelque chose pour faire une salade

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

met oc'h ober se ne oan ket bet

met oc'h ober se ne oan ket bet

[mɛ ho:r ze wɑ̃n kə bet]

mais je n'avais jamais été faire ça

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

oc'h arriet en ti on (j'arrive dans la maison [à l'instant])

oc'h arriet en ti on

['hɑjə ti: ɔ̃]

j'arrive dans la maison [je viens d'arriver]

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

dam geo, o kaozeal brezhoneg emañ e-se (mais si, il parle breton par conséquent)

dam geo, o kaozeal brezhoneg emañ e-se

[dɑ̃m gɛw ko’zeəl bre’zɔ̃:nək mɑ̃ e’se]

mais si, puisqu'il parle breton

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

o tont da laerezh e oant ha yennet int bet (ils revenaient de voler et ils ont été coincés)

o tont da laerezh e oant ha yennet int bet

[tɔ̃n tə ’lɛ:ʁɛz wɑ̃ɲ a ’jenəd iɲ bet]

ils revenaient de voler et ils ont été coincés [pris sur le fait]

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

Posubl eo klevet ivez frazennoù o komañs gant bezañ en e stumm lec'hiañ (emañ hag emaint) :

emañ o c'hoari e-unan

emañ o c'hoari e-unan

[mɑ̃ hwɑj i'hy:n]

il court tout seul [cycliste isolé]

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

emañ o tec'hel diwar...

emañ o tec'hel diwar...

[mɑ̃ 'te:həl diwaɹ]

il fuit devant...

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

emañ o tic'hoûgañ

emañ o tic'hoûgañ

[mɑ̃ ti’hu:gɑ̃]

il est en train de tendre le cou [pour écouter la conversation]

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

emañ o tiaouliñ aze sell

emañ o tiaouliñ aze sell

[mɑ̃ 'tjowlĩ 'ɑhe sɛl]

il est dans un accès de violence regarde

Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

emaint o klask ma kerez euh...

emaint o klask ma kerez euh...

[mɑɲ klɑsk me 'ke:rɛz ə]

ils cherchent si tu veux euh...

Aleñ Toudig, 1968, Bear (dastumet gant Tangi)

Evit ar gourioù all e c'hall bezañ en em lakat en tu-raok ivez :

'h on o terc'hel da c'hwistañ

'h on o terc'hel da c'hwistañ

[hɔ̃ 'tɛrhɛl də 'hwistɑ̃]

je continue de m'activer [de faire toutes sortes d'activités]

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

Ha ec'h out o chom pelec'h e-barzh Gwengamp ?

Ha ec'h out o chom pelec'h e-barzh Gwengamp ?

Et tu habites où à Guingamp ?

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

Ken gwir all eo evit an amzer dremenet :

e oan o c'hortoz ar c'hoafer d'arruout

e oan o c'hortoz ar c'hoafer d'arruout

[wɑ̃n ’hɔrtɔz ə ’hwafər ’dɑjut]

j'attendais que le coiffeur arrive

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

e oa o c'hoari gante

'ba bord an hent aze e oa leun munisionoù, e oa o c'hoari gante, hag en em boazhet, lampet an tan war e zilhad, ha eo bet poazhet war-c'horre klipenn e c'har, gouvezet a rez petra eo ? le tibia

[ba bɔʁd nɛn ’ɑ:he wa lœ:n myni’sjɔ̃:no wa hwɑj gɑ̃tɛ a nɔ̃n ’bwɑ:hət ’lɑ̃mpə tɑ̃:n wa i ’ziʎət a he̞ be ’pwɑ:hət waʁ’huʁe ’klipən i hɑ:ʁ ’gu:və ə ʁe̞s pʁɑ e̞ lə tibja]

au bord de la route là il y avait plein de munitions, et il était en train de jouer avec, le feu avait sauté sur ses habits, et il a été brûlé à la surface du tibia, tu sais ce que sais ? le tibia

Elen ar Gov, 1931, Louergad (dastumet gant Tangi)

e oamp o plantañ an armoù aze

e oamp o plantañ an armoù aze

[wɑ̃m 'plɑ̃ntɑ̃ 'nɑɹmʃo 'ɑ:he]

nous étions en train d'enterrer les armes là

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

Outre d'ar stumm ober-se en deus ar brezhoneg ur stumm ober boaz hag a glever stank. En degouezhioù-se e vez ar verb bezañ en e stumm boaz en amzer vremañ (vezan, vezez...) pe en amzer dremenet ledan (vijen, vijes...) :

ordin e vezez o teskiñ

Gwelet a rez, ordin e vezez o teskiñ, hañ ?

[gwe̞ləʁes – 'ɔʁdin vɛs 'tiski ã]

Tu vois, tu apprends toujours des choses.

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

ha neuze e vezez o pismigañ

ha neuze e vezez o pismigañ

[a 'nœhe vɛs piz'micət]

alors tu tries

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

pa vezont arri er gêr e vezont o c'hoari gant internet

pa vezont arri er gêr e vezont o c'hoari gant internet

[pe vɛɲ ɑj ge̞:r vɛɲ hwɑj gɑ̃n ɛ̃tɛrnɛt]

quand ils arrivent à la maison ils s'activent sur internet

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

me a gane pa vijen o labourat war ar santier

me a gane pa vezen o labourat war ar santier

[me ’gɑ̃:nɛ pe viʒɛn la’bu:rəd war ’sɛ̃ntjər]

je chantais quand je travaillais sur le chantier

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

Gant ar framm-se e c'haller pouezañ war an ober en ur diskwel eo kustum hag e tremen meur a wech. Fent a vo gant ar frazenn dindan, o teskrivañ un den hag a glemm ordinal dre ma 'n em sant o vervel alies :

o vont da vervel e vez

o vont da vervel e vez

[vɔ̃n tə 'verwəl ve]

elle est sur le point de mourir [régulièrement, elle se plaint]

Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

Da notenniñ zo eo ral a-walc'h ar stummoù ober en amzer da dont. Alies e vezont implijet gant talvoudegezh an amzer vremañ boaz :

a-benn ma savan da seizh eur neuze e vo reoù oc'h ober footing ken a findaon

a-benn ma savan da seizh eur neuze e vo reoù oc'h ober footing ken a findaon

[bɛn mɑ ’zɑ:vɑ̃ də ’zɛjzər ? ho:r futiŋg ken ə ’vindɑ̃wn]

pour quand je me lève à sept heures alors il y en aura en train de faire du footing à fond les manettes

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

hag e vo oc'h ober anezhe dirakoc'h ?

hag e vo oc'h ober anezhe dirakoc'h ?

[a vo ’ho:bər nɛ: di’rakɔh]

et elle les fait devant vous [crêpes] ?

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

ret eo nompas lazhat ar gouloù pa vo kurun oc'h ober ivez

ret eo nompas lazhat ar gouloù pa vo kurun oc'h ober ivez

[rɛd ɛ nɔ̃pɑs 'lɑhəd ə 'go:lo pa vo 'ky:ryn 'ho:bɛr 'nije]

il ne faut pas éteindre les lumières quand il y a du tonnerre aussi

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

2. Verboù stad

Steve Hewitt en doa skrivet ur pennad pinvidik-kaer diwar-benn sujed ar stumm ober, diwar skwerioù tennet deus brezhoneg Treger (Le progressif en breton à la lumière du progressif en anglais, 1986). Diwar-vremañ e komzfomp alies deus e labour.

E-barzh e kaver renablet an holl « verboù ha n'haller ket implijet er stumm ober ; lâret e vez dioute int verboù stad » (p.7). Kopiet hon eus al listennad amañ :

Émotions
karout aimer
plijout dezhañ aimer, apprécier
displijout dezhañ ne pas aimer, apprécier
en em interesiñ deus/da s'intéresser à
euzhiñ être horrifié
heugiñ être dégoûté
spontañ avoir peur
fromiñ frémir

Émotions factitives
plijout da plaire à
displijout da déplaire à
souezhañ étonner
estoniñ étonner
sourpren surprendre
interesiñ intéresser

États, impressions mentaux non-dirigés
goût savoir
anavezout connaître, reconnaître
soñjal penser (avoir une opinion)
kompren comprendre
ankouazh oublier
krediñ croire
soñjal dezhañ penser, sembler à qqn
kaout dezhañ penser, sembler à qqn, trouver
fellout dezhañ vouloir
faotañ dezhañ vouloir
mankout dezhañ falloir à qqn
c'hoantaat désirer
fiziout e faire confiance à
disfiziout deus se méfier de
en em rentañ kont deus se rendre compte de
en em c'houll se demander
souetiñ souhaiter
divinout deviner
doutiñ douter, se douter
esperout espérer

Perception non-dirigée
gwelet voir
klevet entendre
santout sentir
santout c'hwezh sentir l'odeur
santout blaz trouver un goût

Qualités inhérentes, apparence
diskwel (bezañ) paraître
pouezañ peser
muzuriñ mesurer

États, rapports généraux
bezañ être
kaout avoir, posséder
chom rester
gallout pouvoir
renkout devoir (obligation)
klea devoir (probabilité, moral)
gleout devoir (argent)
egzistout exister
mankout manquer
kompren comprendre, inclure
depantout dépendre
sellet concerner
meritout mériter
sinifiout signifier, vouloir dire
mont e être contenu dans
mont da s'accorder à, convenir à
koustout coûter
talvezout valoir
tapout gantañ avoir de la chance

A-hervez Steve Hewitt eo barrek ar reoù anezhe o devez ur stumm kreñv (transitif) da gaout ur stumm ober. Spontañ da skwer, avoir peur, a c'hall bezañ implijet er stumm ober evit sinifiañ effrayer quelqu'un. Sell aze ar skwer roet gantañ :

#Yann a oa o spontañ anezhi

Ouzhpenn-se, « des verbes d'états et d'impressions mentaux non-dirigés ont parfois des homonymes qui signifient des actions mentales ou locutoires dirigées ; ceux-ci peuvent alors être utilisés progressivement » (p.8) :

#me zo o soñjal bah ar film-se
#me a oa o souetiñ bloavezh mat dezhañ

E-se e sach Hewitt hom evezh war « le potentiel progressif d'un verbe contrôlé par son sujet ». Dont a refomp en-dro war ar poent-se diwezhatoc'h.

3. Implij astennet ar stumm ober evit verboù zo

Kavet a raer a-wechoù ar stumm ober e degouezhioù ma ne vezer ket o c'hortoz anezhi. Anavezet-kaer eo an enebiezh etre bezañ o chom (habiter) ha chom (rester). Estroc'h eviti zo avat, evel e tegas da soñj dimp Favereau (1997, p.237) :

« Certaines oppositions [entre aspect simple et progressif] sont classiques, et même entrées dans la sémantique : amañ 'maon 'chom j'habite ici / amañ 'choman je reste ici. Mais il y en a d'autres exemples : deskiñ apprendre (ses cours) / bezañ o teskiñ eno y être inscrit (au cours), delc'hen ud. tenir quelque chose / bezañ o telc'hen un ti, un davarn... tenir une maison, un café, labourat ne pas chômer / bezañ o labourat avoir un taf... [...] Ou encore, ne oan ket 'sellet je ne regardais pas / ne sellen ket je ne regardais pas (à la dépense etc.)... »

Gwir a-walc'h eo pa sellomp deus hom c'horpus. Da skwer evit labourat, implijet e vez an amzer simpl evit komz deus ar stumm da labourat pe deus ar c'hementad a labour :

labourat a ra kement 'ba 'r jardin bepred ?

labourat a ra kement 'ba 'r jardin bepred ?

[la'bu:rəd ra 'kemən bah 'ʒɑrdin 'bopət]

elle travaille toujours autant dans le jardin ?

Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

Labourat a ra. Ya, gant e c'henoù !

Labourat a ra. Ya, gant e c'henoù !

Labour ra. Ya gan-n i héno !

[labuʁ ʁa] [ja gãn i heno]

Il travaille. Oui avec sa bouche !

Jañ ar Wern, 1934, Sant Laorañs (dastumet gant Julien)

labourat a rae hañ ! (il travaillait [beaucoup] hein !)

labourat a rae hañ !

['lɑ:bur rɛ ɑ̃]

il travaillait hein !

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

Daniel a labour ur bern bepred ?

Daniel a labour ur bern bepred ?

[dɑɲɛl 'lɑ:bur bɛrn 'bopət]

Daniel travaille beaucoup toujours ?

Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

Ar stumm ober a implijer pa gomzer deus al labour, en e vicher pe er gêr :

eñ oa war e gont o labourat (lui il travaillait à son compte)

eñ a oa war e gont o labourat

[hẽ̞: wa war i gɔ̃n la’bu:rət]

il travaillait à son compte

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

Manu oa o labourat e-barzh (Manu y travaillait [dans cette société])

Manu oa o labourat e-barzh

[ma'ny wa la'bu:rə bars]

Manu y travaillait [dans cette entreprise]

Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

evel ar reoù a oa o labourat 'ba minioù glaou douar

ya, ah ya ! ah ya ! ha ar galeoù ivez, ha peseurt bevañs ? (outre ha c'hoazh ?), 'to ket... memes tra evel ar reoù a oa o labourat 'ba minioù glaou douar

[ja a ja a ja ha ga'le:o ie a pə'sœj 'bewɑ̃s 'utɾe a hwɑs to kə mos'tɾɑ wɛl ɹew wa la'bu:ɹəd ba 'mi:njo glo̞w 'du:aɹ]

oui, ah oui ! ah oui ! et le bagne aussi, et quelle alimentation ? (en plus de ça ?), tu n'as pas... pareil que ceux qui travaillaient dans les mines de charbon

???

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

kazi bloaz zo emañ o labourat aze hañ (ça fait près d'un an qu'il travaille là hein)

kazi bloaz zo emañ o labourat aze hañ

['kɑhe blɑ: so mɑ̃ la'bu:rəd 'ɑhɛ ɑ̃]

ça fait presque un an qu'elle travaille là hein

Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

honnezh zo o labourat 'ba 'n ospital Lannuon, Chantal

honnezh zo o labourat 'ba 'n ospital Lannuon, Chantal

[hɔ̃:s so la'bu:rəd ba nos'pital la'nyɔ̃n ʃɑ̃’tal]

elle travaille à l'hôpital de Lannuon, Chantal

Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

keit e oan o labourat aze (tant que j'étais en activité)

keit e oan o labourat aze

[kɛjd ə wɑ̃n la'bu:rəd 'ɑe]

tant que je travaillais là

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

Lucienne 'h a mat neuze ma emañ o labourat kement-se (Lucienne va bien alors si elle travaille tant que ça [tâches domestiques])

Lucienne 'h a mat neuze ma emañ o labourat kement-se

['lysjɛn ha mɑ:d 'nœhe ma mɑ̃ la'bu:rət ke'mese]

Lucienne va bien alors si elle travaille tant que ça

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

o labourat out ? (tu travailles [sur ta maison en construction] ?)

o labourat out

[la'bu:rəd ut]

tu travailles [sur ta maison en ce moment]

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

Drol a-walc'h eo dre an avani eo ral-kaer ar frazennoù-nac'h gant ur stumm ober. N'hon eus ket serret nemet ur skwer :

ha goude ne oa ket o labourat ken (et après [son infarctus] il ne travaillait plus)

ha goude ne oa ket o labourat ken

[a 'gu:de wa kə la'bu:ɾət ken]

et après [on infarctus] il ne travaillait plus

Ivona Moulleg, ?, Sant Laorañs (dastumet gant Tangi)

En degouezhioù-se eo an amzer simpl an hini a vez implijet peurvuiañ :

Antoinette zo libr da dont peogwir ne laboura ket

Antoinette zo libr da dont peogwir ne laboura ket

[ãtwa'nɛt so lib tə dõn py'gy:r la'bu:ra kət]

Antoinette est libre de venir de venir puisqu'elle ne travaille pas

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

ne laboura ket ken

ne laboura ket ken

[la'bu:ra kə ken]

il ne travaille plus

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

Anjela ne laboura ket ? (Anjela ne travaille pas [aujourd'hui] ?)

Anjela ne laboura ket ?

[ɑ̃ʒe'la la'bu:ra kət]

Angéla ne travaille pas [en ce moment] ?

Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

abaoe ne labouran ket (depuis que je ne travaille pas)

abaoe ne labouran ket

[bwe la'bu:rɑ̃ kət]

depuis que je ne travaille pas

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

herie ne labourez ket neuze ?

herie ne labourez ket neuze ?

[['hɛje labu'ʁe̞skə 'nœe]

aujourd'hui tu ne travailles pas alors ?

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

te ne labourez ket ? (toi tu ne travailles pas [aujourd'hui] ?)

te ne labourez ket ?

[te la'bu:rɛs kət]

toi tu ne travailles pas ? [aujourd'hui]

Janed Merrien, 1936, Bear (dastumet gant Tangi)

En holl frazennoù-se eo ar stumm ober hag a vefe bet kavet er stumm ya, evel diskwelet er skwer dindan :

o labourat e oas herie ?

o labourat e oas herie ?

[la'bu:rət was 'hɛje]

tu as travaillé aujourd'hui ?

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

An diferañs a implij etre amzer simpl ha stumm ober zo bihan a-wechoù, evel en div frazenn-mañ :

o labourat en noz emañ (elle travaille de nuit)

o labourat en noz emañ

[la'bu:rə nɔ̃:z mɑ̃]

elle travaille de nuit

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

Rejin a labour en noz (Régine travaille de nuit)

Rejin a labour en noz

[reʒin 'lɑ:bur nɔ̃:s]

Régine travaille de nuit

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

Pouezet en deus ar brezhoneger kentañ war al « labour micherel », an eil war ar fed eo ul labour hag a vez graet en noz ? Ramp e teu an analizenn da vezañ hag apreseviñ a raer aze un tamm meskailhez etre an amzerioù simpl hag ar stumm ober.

Sklaeroc'h eo an traoù gant ar verb derc'hel. Ordinal e vo implijet ar stumm ober evit eztaol ar fed e vezer o terc'hel menaj, koñvers, un ti ha kement zo :

hemañ zo o terc'hel koñvers

!!!

(dastumet gant Tangi)

he dud [...] a oa o terc'hel boulañjiri

Honnezh a oa e-barzh ar memes klas ganin ivez, met honnezh ne oa ket e pension, met e chome bepred, peogwir he dud, a gav din, a oa o terc'hel ur boulañjiri, ha e chome e-barzh an étude neuze a-raok mont d'ar gêr.

Hoñ oa bah momes klas kenin ie, mè hoñ oa ke pañsïon, mè chomé bopet, pegur i dut, gaf tin, oa tèrhèl boulañjiri, a chomé bah 'n étude neuhé rok mon te gêr.

Elle était dans la même classe que moi, mais elle n'était pas en pension. Mais en tout cas, elle restait... parce que ses parents, je crois, tenait une boulangerie, et alors elle restait en étude avant d'aller chez elle.

Plac'h, 1946, Pederneg (dastumet gant Riwal)

ma zad a oa o terc'hel menaj

ma dad a oa o terc'hel menaj 'ba Komanant Nicol 'ba Plûned d'ar c'houlz-se euh... ha goude neuze e oa deut amañ war-lerc'h e dud neuze

[mə dɑ:d wa ’tɛʁhɛl ’me:nəʒ ba ’ko̞mɑ̃n ’nicɔl ba ’ply:nəd də ˈhuls se - ə a ’gu:de ’nœ:he wa død ’ɑ̃mɑ̃ war’lɛrh i dyd ’nœhe]

mon père exploitait une ferme à Komanant Nikol à Plûned à cette époque-là euh... et après alors il avait pris la suite de ses parents alors

Aleñ Toudig, 1968, Bear (dastumet gant Tangi)

an hini a oa o terc'hen kafe

an hini a oa o terc'hen kafe

['ni:ni wa 'tɛrhɛn 'kɑfe]

celle qui tenait le bar

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

ha me n'on ket piv a oa o terc'hen ar vilin-lin

ha me n'on ket piv a oa o terc'hen ar vilin-lin

[a me nɔ̃n kə piw wa 'tɛrhɛn 'vi:lin li:n]

ah moi je ne sais pas qui c'est qui tenait le moulin à lin

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

Da notenniñ zo ne seblant ket bezañ a c'her-mell dirak an anv peurvuiañ (koñvers, boulañjiri ha kafe n'int ket kemmet).

Evit sellet e soñj ganimp eo reishoc'h implij an amzer simpl hag ar stumm ober dioutañ. E-se e kavfomp ar stumm ober pa vo ar sujed o sellet deus un dra bennak d'ar poent-se :

bern tud zo o sellet aze (il y a plein de gens à regarder là [Tour de France])

bern tud zo o sellet aze

[bɛrn tyt so 'sɛlɛd 'ahe]

il y a plein de gens à regarder là [tour de France]

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

'h on o sellet deus hemañ war velo

'h on o sellet deus hemañ war velo

[hɔ̃ sɛld døs 'hemɑ̃ war 've:lo]

je suis en train de regarder celui-ci à vélo

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

petra 'h out o sellet ? (qu'est-ce que tu es en train de regarder ?)

petra 'h out o sellet ?

[prɑ hut sɛl]

qu'est-ce que tu regardes ?

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

An amzer simpl a diskwelo e vezer kustum da sellet :

a-wezhioù e sellan dioute (parfois je les regarde)

a-wezhioù e sellan dioute

['we:ʒo 'zɛlɑ̃ djɔ̃tɛ]

parfois je les regarde

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

ne sellan ket se (je ne regarde pas ça [habituellement])

ne sellan ket se

['zɛlɑ̃ kə ze]

je ne regarde pas ça

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

kar me ne sellan ket 'ba an oto (car moi je ne regarde pas dans la voiture [habituellement])

!!!

(dastumet gant Tangi)

sellet a reont en tu all (ils regardent de l'autre côté [personnes ne voulant pas discuter])

sellet a reont en tu all

[zɛl ə rɛɲ ty al]

ils regardent de l'autre côté

Jañ-If Bihan, 1946, Lannuon (dastumet gant Tangi)

Gant ar skwer dindan e weler ar ster o cheñch :

nann, deus e dud ne sell ket (non, il ne regarde pas à ses parents [s'en désintéresse])

nann, deus e dud ne sell ket ha deus e vreur n'onn ket hag-eñ e ra ivez

[nɑ̃n dəz i dyd zɛl kət a dəz i vrœ:r nɔ̃ kəd ə'gɛ̃ ra ije]

non, il ne regarde pas ses parents, et son frère je ne sais pas s'il ne fait pas non plus [en froid]

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

Bezañ kustum da sellet deus an tele a vo eztaolet gant ur verb simpl, ha poellek eo :

ne sellez ket 'ba an tele gwezh ebet ? (tu ne regardes jamais à la télé ?)

ne sellez ket 'ba an tele gwezh ebet ?

['zɛlɛs kəd ban 'tele gwe:ʒ e'bet]

tu ne regardes pas [cette émission] à la télé jamais ?

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

bremañ e sellez diouti gwezh-ha-gwezh-all ? (maintenant tu la regardes de temps en temps ? [télé])

bremañ e sellez diouti gwezh-ha-gwezh-all ?

['bomã 'zɛlɛs 'tõnti ˌgweʃə'gweʒal]

maintenant tu la regardes de temps en temps ?

Jañ-If Bihan, 1946, Lannuon (dastumet gant Tangi)

met ne sellen ket an tele a-raok hañ (mais avant je ne regardais pas la télé hein)

met ne sellen ket an tele a-raok hañ

[mɛ 'zɛlɛn kə 'tele ro:g ɑ̃]

mais je ne regardais pas la télé avant

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

Ar verb deskiñ a hañval mont en-dro evel labourat. Kavet e vo an amzer simpl evit pouezañ war ar varregezh hag ar stumm da deskiñ :

unan bihan evel-se a desk prim

unan bihan evel-se a desk prim

[yn 'bijən və'se disk prym ɑ̃]

un petit comme ça apprend vite

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

ha deskiñ a reont fonnus ?

ha deskiñ a reont fonnus ?

[a 'diskĩ rɛɲ 'vɔ̃nys]

et ils apprennent vite ?

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

hag e tiskont aezet ?

hag e teskont aezet ?

[a ’diskɛɲ ɛ:zət]

et ils apprennent facilement ?

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

añfin aze e teskez aezetoc'h ivez

añfin aze e teskez aezetoc'h ivez

[ãfin 'ahe 'diskɛz 'ɛztɔh ie]

enfin là tu apprends plus facilement aussi

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

pas ar reoù a deske bern

pas ar reoù a deske bern

[pɑz rew a 'diskɛ bɛrn]

pas ceux qui apprenaient beaucoup

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

deskiñ mat a ra da vugale ?

deskiñ mat a ra da vugale ?

['diski mɑ:d ra də vy'gɑ:le]

tes enfants [élèves] apprennent bien ?

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

da heul an traoù e teskez

me zo bet ordin e-mesk an traoù, hag evel-se e tesken da-heul ober... da-heul an traoù e teskez

[me zo bed ɔr’din mesk ən tɾɛw a və’se ’diskɛn də hœ:l ’o:bəɹ də hœ:l ntɾɛw ’diskɛs]

j'ai toujours été parmi les choses [confronté au progrès], et comme ça j'apprenais en me mettant à la page, tu apprends en suivant les choses [le progrès]

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

homañ a desko gant Daniel

homañ a desko gant Daniel

['homã 'disko gãn da'ɲɛl]

elle apprendra avec Daniel

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

ar penn-bouc'h ne deska ket kalz

ar penn-bouc'h ne deska ket kalz

[pɛn'buh 'diska kə kals]

la tête de mule n'apprend pas beaucoup

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

Peotramant c'hoazh e vo implijet evit sinifiañ « kelenn » :

te a desk dezhe skrivañ ivez neuze ? (tu leur enseignes l'écriture aussi alors ?)

te a desk dezhe skrivañ ivez neuze ?

[te disk dɛ: 'skʁĩ:vɑ̃ ie 'nœ:he]

tu leur apprends à écrire aussi alors ?

Jerar Toudig, 1962, Bear (dastumet gant Tangi)

deskiñ a reomp traoù drol dezhañ (nous lui apprenons des choses bizarres)

deskiñ a reomp traoù drol dezhañ

['diski rãm trɛw dro:l 'deã]

nous lui apprenons de droles de trucs

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

Gant ar stumm ober e vo pouezet war ar fed emañ ar sujed en un argezh deskiñ :

pet zo o teskiñ brezhoneg ?

pet zo o teskiñ brezhoneg ?

[pe:t so 'tiski brɛ'zɔ̃:nək]

combien apprennent le breton ?

Jerar Toudig, 1962, Bear (dastumet gant Tangi)

abaoe emañ skolaer emañ o teskiñ (depuis qu'il est enseignant il apprend)

abaoe emañ skolaer emañ o teskiñ

[bwe mã sko’lɛ:r mã 'tiski]

depuis qu'il est instituteur il apprend

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

te zo o teskiñ da leson ?

te zo o teskiñ da leson ?

[te zo ’tiski də ’løsõn]

tu es en train d'apprendre ta leçon ? [m'étant adressé lorsque je parcourais mes notes]

Jañ-If Bihan, 1946, Lannuon (dastumet gant Tangi)

petra out o teskiñ e-giz-se ?

petra out o teskiñ e-giz-se ?

[pra ut ’tiski və’se]

qu'est-ce que tu apprends comme ça ? [lors d'un collectage]

Jañ-If Bihan, 1946, Lannuon (dastumet gant Tangi)

o teskiñ ar brezhoneg emañ

o teskiñ ar brezhoneg emañ

['tiski bre'zɔ̃:nəg mɑ̃]

elle apprend le breton

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

bemdez emañ an nen o teskiñ

bemdez emañ an nen o teskiñ

['bɑ̃wdɛ mɑ̃ ne:n 'tiski]

tous les jours on apprend

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

ordin e vez an nen o teskiñ

ordin e vez an nen o teskiñ

[ɔr'din ve ne:n 'tiskĩ ɑ̃]

on apprend toujours hein

Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

eñ ne oa ket nemet... o teskiñ e vicher

eñ ne oa ket nemet... o teskiñ e vicher

[hẽ̞: wa kə mɛ 'tiskĩ i 'viʃər]

il n'était que... en train s'apprendre son métier

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

pell zo 'h out o teskiñ brezhoneg ?

pell zo 'h out o teskiñ brezhoneg ?

[pɛl zo hut 'tiski bre'zɔ̃:nək]

ça fait longtemps que tu apprends le breton ?

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

ur bern zo o teskiñ brezhoneg 'ba da skol ?

ur bern zo o teskiñ brezhoneg 'ba da skol ?

[bɛrn zo 'tiskĩ 'brɛ'zɔ̃:nəg bah də sko:l]

beaucoup apprennent le breton dans ton école ?

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

En amzer da dont ne seblant ket ar stumm ober bezañ implijet kement, evel a diskwel ar skwer-mañ :

oh, deskiñ a raio, Daniel a gaozeo brezhoneg diouti

oh, deskiñ a raio, Daniel a gaozeo brezhoneg diouti

[o 'diski rɛj da’ɲɛl go'zeo bre'zɔ̃:nəg 'dɔ̃nti]

oh, elle apprendra, Daniel lui parlera breton

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

Gant deskiñ evel gant labourat o devez poan ar vrezhonegerien d'ober gant ar stumm nac'h hag ar stumm ober war ar memes tro. N'hon eus ket dastumet skwer ebet justamant. Er c'hontrol hon eus dastumet un toulladig frazennoù nac'h oc'h ober gant un amzer simpl :

'ba Nice ne deskont ket brezhoneg

'ba Nice ne deskont ket brezhoneg

[bah nis ’diskɛɲ kət bre’zõ:nək]

à Nice ils n'apprennent pas le breton

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

amañ ne desken ket mann ebet

amañ ne desken ket mann ebet

[’ɑ̃mɑ̃ dis'kɛɲ kə mɑ̃n bet]

ici je n'apprenais rien

Aleñ Toudig, 1968, Bear (dastumet gant Tangi)

e wreg ne deske ket

e wreg ne deske ket

[i wrek 'diskɛ kət]

sa femme n'apprenait pas

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

Lakomp ar frazennoù-se er stumm ya ha tremen a refont sur d'ar stumm ober.

Hewitt c'hoazh a sach hom evezh war ar fed-mañ (idem, p.15) :

« des situations ou des activités vitales (habiter, travailler, tenir une affaire) sont toujours considérées comme progressives en breton, donc on ne peut pas y utiliser la distinction temps simple / progressif pour suggérer une différence permanent / temporaire comme en anglais. »

Ar verb gonit da skwer zo barrek da vezañ er stumm ober pa vez kistion da c'honit arc'hant pe e vuhez :

aze zo bern tud o c'honit arc'hant hañ

aze zo bern tud o c'honit arc'hant hañ, ma doue, ne oaront ket deus pelec'h e gouezh an arc'hant warne

[’ɑhe zo bɛrn tyt ’hɔ̃:nid ’ɑrhɑ̃n ɑ̃ ma ’due wa'rɛɲcət dəs ple̞h gwe ’nɑrhɑ̃n warnɛ]

là il y a plein de gens qui gagnent de l'argent hein, mon dieu, ils ne savent pas d'où leur tombe l'argent

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

me zo o c'honit ma...

me zo o c'honit ma... me a bae amañ ha me... te 'to gonezet du-hont hag e-giz-mañ e-giz-hont

[me zo ’hɔ̃:nid mə me bɛ: ’ɑ̃mɑ̃ a me te to hɔ̃’ne:əd ’dy:ən a ’gimɑ̃ ’gisɔ̃n]

moi je gagne ma... moi je paye ici et moi... toi tu auras gagné là-bas et patati et patata

Eme Toudig, 1937, Bear (dastumet gant Tangi)

Peurvuiañ avat hon o un amzer simpl :

eñ a c'honee arc'hant d'ar c'houlz-se

eñ a c'honee arc'hant d'ar c'houlz-se peogwir e louste an dud deus partout

[ẽ̞: hɔ̃'ne:e 'ɑʁhɑ̃n də 'huls:e py'gy:ʁ 'luste ndyt dəs par'tut]

il gagnait de l'argent à cette époque-là puisqu'il arnaquait les gens de partout

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

e c'hone pemp kant gantañ bepred

gant ur milion a laezh... gant ur milion ar miz, na pe dispign... na pe 'h a an hanter anezhe frejoù, e c'hone pemp kant gantañ bepred

[gɑ̃n mi'li:ɔ̃n le̞:z gɑ̃n mi'li:ɔ̃n mi:s na pe ‘dispiɲ na pe na 'nɑ̃təɹ nɛ: 'fɾɛ:ʒo 'hɔ̃:ne pɛm kɑ̃n gɑ̃tɑ̃ 'bopət]

avec un million de lait... avec un million [de francs] par mois, quand bien même il dépense... quand bien même il avait la moitié en frais, il gagne cinq cent avec toujours

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

Evel Favereau e veneg Hewitt chom, labourat ha derc'hel evel verboù hag o devez ur stumm ober muioc'h astennet. Ouzhpennañ a ra bezañ :

#pa oa ar moc'h bihan o vezañ (quand les porcelets étaient en train de naître)

Kavet a ra dezhañ zo troioù-lâr evel « ober deus, ober war-dro, en em okupiñ deus, soursial deus » hag « a zo techet da vezañ implijet gant ur stumm ober, peotramant ur stumm ober boaz evit eztaol ar c'hustum » (idem, p.16). Ur frazenn o vont a-du gantañ hon eus serret :

bern tud zo oc'h en em okupiñ ma karont

bern tud zo oc'h en em okupiñ ma karont

[bɛrn tyt so nɔ̃n o’kypi ma ’kɑrɛɲ]

il y a pleins de gens qui s'en occupent s'ils veulent

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

A-benn ar fin e c'hall ober bezañ implijet er stumm ober « gant mar a eil ster » (p.16). Barrek eo da sinifiañ :

faire, feindre d'être, simuler

#honnezh a vez oc'h ober he bras (elle fait la grande dame, elle est prétentieuse, vaniteuse)

Daou skwer hon eus serret hañval a-walc'h :

penn-bouc'h, hennezh zo oc'h ober e benn fall kwa (tête de bourrique, celui-là fait [habituellement] sa mauvaise tête quoi)

penn-bouc'h, hennezh zo oc'h ober e benn fall kwa

[pɛn’buh hẽ̞:z zo ho̞:ɹ i bɛn’vɑl kwa]

tête de bourrique, celui-là fait sa mauvaise tête quoi

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

Ur vuoc'h drouk oc'h ober fas put ordin.

Ur vuoc'h drouk oc'h ober fas put ordin.

Vuc'h droug ober vas pu-t ordi-n.

[vux dʁug obəʁ vas pyt oʁdin]

Une vache méchante fait une face « âcre » [tête à la verticale, pour montrer ses cornes] tout le temps.

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Julien)

servir de, remplir les fonctions de

#hennezh a oa oc'h ober pod-koaven ganin-me (celui-là me servait de pot à crème)

Ur skwer hon eus kavet en hom c'horpus :

aze zo un troad kochon oc'h ober kog barrikenn (là il y a un pied de cochon faisant office de robinet de barrique [chez quelqu'un de radin])

aze 'to mann ebet, aze zo un troad kochon oc'h ober kog barrikenn

[’ɑhe to mɑ̃n bet ’ɑhe zo ntwɑt ’koʃɔ̃n ho:r kog ba’ricən]

là [chez lui] tu n'auras rien, là il y a un pied de cochon faisant office de robinet de barrique [chez quelqu'un de radin]

Dominik Baodour, 1965, Bear (dastumet gant Tangi)

composer, constituer

#er Frañs amañ, n'eus ket tol ken oc'h ober an otoioù (ici en France, les voitures ne sont plus faites avec de la [bonne] tôle)

An implij-mañ zo stank en hom bro :

aze e veze danvez oc'h ober anezhi (il était constitué de bon matériau [vaisselier])

aze e veze danvez oc'h ober anezhi hañ

[’ɑhe viʒe ’dɑ̃nve ho̞:ʁ nɛj ɑ̃]

elle [vaisselier] était costaud [litt. il y avait de la matière dedans]

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

ar memes danvez a vez oc'h ober anezhañ evel se (c'est la même matière [ingrédients] qui le compose comme ça [pain bénit])

ar memes danvez a vez oc'h ober anezhañ evel se

[’moməz ’dɑ̃nve ve ho:r neɑ̃ wɛl ze]

c'est la même matière [ingrédients] qui le compose comme ça [pain bénit]

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

amann zo oc'h ober anezhañ (il contient du beurre [gâteau])

amann zo oc'h ober anezhañ

[a’mɑ̃n zo ho:r neɑ̃]

il contient du beurre [gâteau]

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

Marteze a-walc'h e c'hallfemp lakat ur ster ouzhpenn causer, provoquer o welet ar skwer dindan :

met on sur eo al lamp-se a oa oc'h ober se

!!!

(dastumet gant Tangi)

Dre vras e kaver alies-a-wech ober er stumm ober e degouezhioù a vez. Han-se e seblanta mont en-dro evel labourat un tamm :

zo daou zo oc'h ober c'hoazh

zo daou zo oc'h ober c'hoazh

[zo dow zo ho:r hwɑs]

il y en a deux qui font encore

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

se zo bloavezhioù zo emañ oc'h ober se

!!!

(dastumet gant Tangi)

oc'h ober tro an ti, oc'h ober tro an ti (faisant le tour de la maison [pierres d'entourage de porte])

oc'h ober tro an ti, oc'h ober tro an ti

[o ’ho:bər dɾo nti: o ’ho:bər dɾo nti:]

faisant le tour de la maison, faisant le tour de la maison [pierres d'entourage de porte]

Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi)

hemañ zo oc'h ober daou vetr (celui-ci fait deux mètres)

hemañ zo oc'h ober daou vetr

[hem zo ho:r dɔw vɛt]

celui-ci fait deux mètres

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

'ba Bear zo pet oc'h ober se ?

'ba Bear zo pet oc'h ober se ?

[ban 'bear zo pe:t 'ho:bər ze]

il y en a combien à faire ça à Bear ?

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

oc'h ober tout an diabarzh emañ

oc'h ober tout an diabarzh emañ

[‘ho:bər tud ˌdia'bɑrz mɑ̃]

il fait tout l'intérieur

Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

ya met hoñ zo oc'h ober esc*... mel* melc'hwed... kokich-melc'hwed

!!!

(dastumet gant Tangi)

Se a zo bern tud oc'h ober hañ ma Doue ret eo gwelet, war-washaat !

Se a zo bern tud oc'h ober, hañ !? ma Doue ! ret eo gwelet, war-washaat !

[se zo bɛʁn tyt oːʁ ɑ̃ maː ˈdue ʁɛd ɛ ˈgwelət waʁ ˈwasɑːd]

Ça il y en a plein à le faire hein !? bon sang ! il faut voir, de pire en pire ! [dépenser sans compter]

Paotr, 1951, Bear (dastumet gant Julien)

ul levr 'na prenet ma zad pa oa oc'h ober e servij

ul levr 'na prenet ma zad pa oa oc'h ober e servij

[ə le̞wr na 'pre:nə mə dɑ:t pe wa ho:r i 'zɛrviʃ]

un livre que mon père avait acheté quand il faisait son service

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

Gras d'ar skwer diwezhañ-mañ e c'hallomp remerkout penaos « e c'hall un argezh war ober sterniañ un argezh poentel » (Hewitt, idem, p.6). Dam da se e vez implijet ar stumm ober en danevelloù :

« C'est la raison pour laquelle dans les narrations, le contexte ou la situation sont souvent donnés par des progressifs tandis que les événements successifs sont présentés aux temps simples. »

En hom c'horpus ne gavomp nemet ur frazenn nac'h gant ar verb ober er stumm ober :

n'emañ ket oc'h ober skol ken (elle n'enseigne plus)

n'emañ ket oc'h ober skol ken

[mɑ̃ kə ho:r sko:l ken]

elle ne fait plus école [elle n'enseigne plus]

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

D'ober e vefe kempouezañ ar skwer-mañ peogwir ne vez ket implijet an dro-lâr bezañ oc'h ober skol (enseigner) nemet er stumm ober :

me a oa e Pederneg oc'h ober skol d'ar c'houlz-se

me a oa e Pederneg oc'h ober skol d'ar c'houlz-se

[me wa pe'dɛrnɛk ho:r sko:l də 'huls:e]

j'enseignais à Pederneg à cette époque-là

Janin An Aodren, 1939, Bear (dastumet gant Tangi)

pelec'h out dija 'ta lâret din oc'h ober skol ?

pelec'h out dija 'ta lâret din oc'h ober skol ?

[ple̞h ud deʒa ta 'lɑ:rt tĩ o:r sko:l]

où enseignes-tu déjà m'as-tu dit ?

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

Adkavet a reomp aze ar c'hoñstad bet graet a-raokoc'h gant labourat ha deskiñ : peurvuiañ e vo an amzer simpl a vo kavet er stumm nac'h, hag-eñ e vo kavet ar stumm ober er stumm ya. Seblant a ra dimp ne vez kavet frazennoù nac'h gant ar stumm ober nemet pa vez ar c'homzer o sellet deus an ober. E-se e vo dishañvalaet :

°n'emañ ket o labourat (il n'est pas en train de travailler [je le vois faire autre chose])

°ne labour ket (il ne travaille pas [aujourd'hui, cette semaine, ce mois-ci...])

er momed-mañ dre vras
stumm ya °o labourat emañ °o labourat emañ (en uzin)
stumm nac'h °n'emañ ket o labourat °ne labour ket (en uzin)

°n'on ket o teskiñ gwriat (je ne suis pas en train d'apprendre à coudre [je ne fais que m'amuser avec les aiguilles])

°ne deskan ket gwriat (je n'apprends pas la couture [je n'ai commencé aucun processus d'apprentissage])

er momed-mañ dre vras
stumm ya °o teskiñ gwriat on °o teskiñ gwriat on
stumm nac'h °n'on ket o teskiñ gwriat °ne deskan ket gwriat

°n'omp ket oc'h ober (nous ne sommes pas en train de le faire [nous faisons autre chose en ce moment même])

°ne reomp ket (nous ne le faisons pas actuellement [aujourd'hui, cette semaine, ce mois-ci...])

er momed-mañ dre vras
stumm ya °oc'h ober omp °oc'h ober omp (kokich-melc'hwed)
stumm nac'h °n'omp ket oc'h ober °ne reomp ket (kokich-melc'hwed)

A-benn ar fin e adkavomp er stumm nac'h an enebiezh ster etre stumm simpl ha stumm ober ar verb. Daoust hag-eñ e talv evit verboù all estroc'h evit labourat, deskiñ hag ober ?

Ar verb kaozeal (brezhoneg) a vez astennet implij ar stumm ober dezhañ ivez. Neuze e kemer ar ster savoir le breton :

dam geo, o kaozeal brezhoneg emañ e-se (mais si, il parle breton par conséquent)

dam geo, o kaozeal brezhoneg emañ e-se

[dɑ̃m gɛw ko’zeəl bre’zɔ̃:nək mɑ̃ e’se]

mais si, puisqu'il parle breton

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

pell zo out o kaozeal brezhoneg ? (ça fait longtemps que tu parles le breton ?)

pell zo out o kaozeal brezhoneg ?

[pɛl zo ut ko'zeal bɾɛ'zɔ̃:nək]

ça fait longtemps que tu parles breton ?

Ivona Moulleg, ?, Sant Laorañs (dastumet gant Tangi)

Da notenniñ evit klozañ ar rannbennad-mañ penaos e kaver anvioù-verb er stumm ober. Da skwer e vo klevet bezañ o labourat ha bezañ o chom :

gwelloc'h din bezañ o labourat 'ba 'h... 'ba 'h an tier

gwelloc'h din bezañ o labourat 'ba 'h... 'ba 'h an tier a-hent-all evit o tiwall bugale

['wɛlɔh dĩ 'beɑ̃ la'bu:rəd bah bah 'ntiər hɛn'dɑl wit 'tiwal by'gɑ:le]

je préfère être à travailler dans... dans les maisons autrement que de garder des enfants

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

skuishoc'h evit bezañ o labourat a-hent-all

skuishoc'h evit bezañ o labourat a-hent-all

['skwisɔh wid 'beɑ̃ la'bu:rət hɛn'dɑl]

plus fatiguant que d'être à travailler autrement

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

n'eo ket brav bezañ o chom e-kichen loened c'hwezh fall evel-se

n'eo ket brav bezañ o chom e-kichen loened c'hwezh fall evel-se

[nɛ kə brɑw 'beɑ̃ ʃɔm 'kiʃən 'lwɛ:nə hwe:s fɑl və'se]

ce n'est pas agréable d'habiter à côté d'animaux qui puent comme ça

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

Gant derc'hel n'eo ket ar memes kont :

an deiz-a-herie, derc'hel menaj a goust ker minabl

an deiz-a-herie, derc'hel menaj a goust ker-minabl

[de: ’hɛje ’dɛrhɛl ’me:nəʃ gust ke:r ’minap]

au jour d'aujourd'hui, exploiter une ferme coûte très cher

Aleñ Toudig, 1968, Bear (dastumet gant Tangi)

Verboù all muioc'h kumun zo barrek da vezañ kavet e frammoù a-sort-se gant bezañ hag ar stumm ober. Dre-se e vez kreñvaet, pouezet war an ober (alies pa gomzer deus ur wirionez dre vras) :

hag e vanko deoc'h bezañ o c'hortoz ac'hanon emezon-me

'ma lâret d'am dud da bet eur ec'h arruen kwa, « hag e vanko deoc'h bezañ o c'hortoz ac'hanon emezon-me »

[ma 'lɑ:rəd dɑ̃m dyd də 'be:dər 'ɑjɛn kwa ɑ 'vɑ̃ŋko dɑh 'beɑ̃ 'hɔrtoz ɑ̃w 'mɔ̃mɛ]

j'avais dit à mes parents à quelle heure j'arrivais quoi, et il faudra que vous soyez là à m'attendre dis-je

Ifig Raoul, 1933, Bear (dastumet gant Tangi)

ne blij ket din bezañ o c'hortoz evel-se, keit-se

ne blij ket din bezañ o c'hortoz evel-se, keit-se

[biʃ kə dĩ 'beɑ̃ 'hɔrtoz vi'sɛ kɛjse]

je n'aime pas être à attendre comme ça, si longtemps

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

me n'houlfen ket bezañ o skrivañ anezhe

fidamdoue, me n'houlfen ket bezañ o skrivañ anezhe

[fidɑ̃'due me 'nulfɛn kə 'beɑ̃ 'skrwĩ:vɑ̃ nɛ:]

nom de dieu, moi je ne voudrais pas être à les écrire [ces mots en breton]

Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

se zo bezañ o tommañ e-tal an tan

luduenniñ ya, se zo bezañ o tommañ e-tal an tan, gwechall e vije o luduenniñ

[ˌlydy'enĩ ja ze zo 'be:ɑ̃ 'to̞mɑ̃ tal ən tɑ̃:n gwe'ʒɑl viʒe lydy'enĩ]

rester sans rien faire oui, ça c'est être à se chauffer à côté du feu, autrefois on restait sans rien faire

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

ne vez ket brav bezañ o tiwall bugale hañ

ne vez ket brav bezañ o tiwall bugale hañ

[ve kə brɑw 'beɑ̃ 'tiwal by'gɑ:le ɑ̃]

ce n'est pas agréable d'être à garder des enfants hein

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

4. Arlivioù all

Remerkiñ a ra Hewitt e c'hall ar stumm ober servijet « d'eztaol ur raktres en amzer da dont » (p.12) :

#honnezh zo o timeziñ a-benn disadorn
#Brest zo o c'hoari a-enep da St Etienne a-benn ar sizhun all

Doutañs en deus avat diwar-benn ar frazenn da heul. En em c'houlenn a ra hag-eñ « [eo] rezervet ar stumm ober evit ar raktresoù en amzer da dont pa vez an traoù war an ton bras » :

# ??me zo o c'hoari gant Jean-Yves a-benn ar sizhun all

An tri skwer hon eus serret aze dindan a ro ur respont da goulenn Hewitt. Ne seblant ket bezañ harz ebet evit implijet ar stumm ober en degouezhioù-se :

a-benn arc'hoazh on ti ma c'hoar o tebriñ

a-benn arc'hoazh on ti ma c'hoar o tebriñ

[bɛn aʁ'hwɑs ɔ̃ ti mə hwɑ:ʁ 'ti:bĩ]

demain je mange chez ma soeur

Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi)

emañ o labourat Frederik a-benn... a-benn disadorn ?

emañ o labourat Frederik a-benn... a-benn disadorn ?

[mɑ̃ la'bu:rəd frede'rik bɛn bɛn de'sɑ:n]

Frédérique travaille samedi ?

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

me zo o labourat disadorn ha disul

« me zo o labourat disadorn ha disul », kollet e oa, kollet-libr e oa

[me zo la’bu:rəd de’sɑ:n a de’sy:l ’kɔləd wa ˌkɔlə’lip wa]

« je travaille samedi et dimanche [à venir] », elle était perdue, complètement perdue

Janin An Aodren, 1939, Bear (dastumet gant Tangi)

Degas a ra da soñj Hewitt e ra brezhoneg Treger gant stumm simpl ar verb bezañ evit eztaol an amzer da dont tost :

#ec'h an da lâret dit

Gwir eo eo stank an implij-se en hom brezhoneg :

ec'h an da derc'hen d'ober un dra bennak

ec'h an da derc'hen d'ober un dra bennak

[hɑ̃ də 'dɛrhɛn do:r drɑ bə'nɑ:k]

je vais continuer à faire quelque chose

Aleñ Toudig, 1968, Bear (dastumet gant Tangi)

ec'h an da filmañ ac'hanoc'h

ec'h an da filmañ ac'hanoc'h

[hɑ̃ də ’filmɑ̃ ’ɑ̃:nɔx]

je vais vous filmer

Ifig Raoul, 1933, Bear (dastumet gant Tangi)

En amzer dremenet ledan eo ar stumm ober an hini a vez implijet :

#o vont da lâret e oan

Skwerioù deus kement-se hon eus dastumet :

o vont da lâret anezhañ just e oan

o vont da lâret anezhañ just e oan

[vɔ̃n tə 'lɑ:rə ʒyst wɑ̃n]

j'allais justement le dire

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

o vont da hadañ patatez oamp pe n'onn ket petra

o vont da hadañ patatez oamp pe n'onn ket petra

[vɔ̃n tə 'hɑ:dɑ̃ pa'tɑ:s wɑ̃m pe nɔ̃ kə pra]

nous allions semer des patates ou je ne sais quoi

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

me a oa o vont da gomz dezhi

me a oa o vont da gomz dezhi

[me wa fɔ̃n də gɔ̃ms tɛj]

j'allais lui parler

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

A-hervez Hewitt c'hoazh, « daou verb stad zo barrek d'implijet ar stumm ober gant ur ster nerzhus, met en amzer dremenet ledan er stumm nac'h hepken » (p.14). Ar verboù kompren ha soñjal an hini eo :

#ne oan ket o kompren se (j'étais loin de comprendre ça)
#ne oan ket o soñjal a oa arri honnezh bah ar poent-se (j'étais loin de penser que celle-là en était à ce point-là)

Favereau a gomz ivez deus an implij-se gant ur cheñchamant a ster evit kompren. An droidigezh a ro zo disheñvel avat (idem, p.236) :

#(ne) oan ket 'kompren (je ne faisais pas attention)

Ni hon-unan n'hon eus ket klevet anezhañ. Ar c'hontrefed eo evit soñjal, serret hon eus ur frazenn gant un implij nerzhus en amzer dremenet ledan er stumm nac'h :

ne oan ket o soñjal e veze aet da glask anezhañ aze

ne oan ket o soñjal e veze aet da glask anezhañ aze

[wɑ̃ kə 'ʃɔ̃:ʒəl 'viʒe ɛd də glɑs 'neɑ̃ 'ɑhɛ]

je ne pensais pas qu'il serait allé le chercher là

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

Notennomp en ur dremen en em gav soñjal implijet alies a-walc'h en amzer dremenet ledan, e-lec'h e c'hortozer stumm simpl ar verb :

ar reoù e oan o soñjal bezañ (devoaret ?) dioute

met aze ar reoù e oan o soñjal bezañ difoaret dioute, n'int ket arri met...

[mɛ ’ɑ:he ɹew wɑ̃n ’ʃɔ̃:ʒəl ’be:ɑ̃ di’vwɑ:ɹət tɔ̃tɛ nɛɲ cəd ɑj mɛ]

mais là ceux dont je pensais m'en être débarrassés, ils ne sont pas arrivés mais...

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

lec'h e oa o soñjal lakat

evit ar bloaz an ed a oa laket abred aze, m'añfin, dre aze e oa bet diwezhat peogwir goude, lec'h e oa o soñjal lakat, war-lerc'h maïs-grain pe un dra bennak aze, hag aze e oa bet (strapet ?) hag e oa bet fall goude kwa

[wid bla ne:d wa ’lɑkəd a’bɹe:d ’ɑ:he̞ mɑ̃’fin dɛɹ ’ɑ:he wa be di’wɛ:t py’gy:ɹ ’gu:de wa le̞h wa ’ʃɔ̃:ʒəl ’lɑkəd waɹ’lɛɹh ’maiz gɾɛ̃ pe dɾɑ bə’nɑ:g ɑhe ag ’ɑ:he wa be ’stɾɑpəd a wa be vɑl ’gu:de kwa]

cette année le blé avait été mis tôt là, mais enfin, par là il était tard puisque après, là où on pensait le mettre après le maïs-grain ou quelque chose là, et là on a été (attrapé ?) et après ça avait été mauvais quoi

???

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

me a oa o soñjal ober a-benn arc'hoazh

me oa o soñjal ober a-benn arc'hoazh

[me wa 'ʃɔ̃:ʒəl o:r bɛn ar'hwɑs]

je pensais faire demain

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

O soñjal e oan, e-pad ma buhez e-barzh ar menaj

Me a oa arru fae ganin evel-just. O soñjal e oan e-pad ma buhez e-barzh ar menaj

Mé oa ai fè genin vèl just. Joñjel oan pad me bué bah ménach.

J'en avais marre. Penser que j'étais à la ferme toute ma vie.

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

eñ oa o soñjal dezhañ mont...

!!!

(dastumet gant Tangi)

Gallet a ra an nen a-hend-all ober gant an amzer simpl, met raloc'h e seblant bezañ :

met soñjal a raen n'aio ket da delefoniñ

evit an noz tremen 'meus graet ivez, met soñjal a raen n'aio ket da delefoniñ da nav eur hañ

[wi nɔ̃:s ’tremɛn møz gwɛd ’ie mɛ ʒɔ̃:ʒ a rɛn nɛj kəd də dele’fɔni də ’nɑvər ɑ̃]

la nuit passée aussi j'ai fait [bien dormir] mais je pensais [me disais] qu'elle n'irait pas appeler à neuf heures hein

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

soñjal a raen

soñjal a raen

[ʒɔ̃:z ə rɛn]

je pensais [bien que c'était elle]

Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

Er frazenn dindan e soñj dimp zo un implij nerzhus en amzer da dont er stumm nac'h :

pa ne vi ket o soñjal, « pouf ! » (quand tu ne t'y attendras pas, « pouf ! »)

pa vo klasket ne gavo ket anezhañ, kentañ e vo goude, pa ne vi ket o soñjal, « pouf ! »

[pe vo 'klɑskə 'gɑ:vo kə neɑ̃ 'kentɑ̃ vo 'gu:de pe vi kə 'ʃɔ̃:ʒəl puf]

quand on le cherche on ne le trouve pas [mot], tout d'un coup après, quand tu n'y penseras pas, « pouf ! » [il te reviendra]

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

Ar verb gortoz just a-walc'h a seblant dimp kaout un implij nerzhus hañval deus reoù kompren ha soñjal, en amzer dremenet ledan er stumm nac'h bepred :

ha ne oa ket o c'hortoz anezhañ da vont gwelloc'h moarvat (elle ne s'attendait pas à ce qu'il aille mieux)

ha ne oa ket o c'hortoz anezhañ da vont gwelloc'h moarvat

[a wa kə ’hɔrtoz ’neɑ̃ dɔ̃n ’wɛlɔh ma’hat]

et elle ne s'attendait pas à ce qu'il aille mieux sans doute

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

Remerket en deus Hewitt e vez kavet en brezhoneg « ur rummad frazennoù en amzerioù simpl » stag deus « manifestasionoù ur galloudezh (diwar dremen), e-lec'h ne vez ket mestr ar sujed war an argerzh » (idem, p.16) :

#kreskiñ a ra
#brug a divlev
#amañ ne verv ket an dour c'hoazh ?
#ne diskorn ket an hent ?

Dam da se an hini eo moarvat, emezañ, e klever aliesoc'h an amzer simpl evit ar stumm ober pa gomzer deus an amzer a vez (p.17) :

#glav a ra
#glav zo oc'h ober

Dre vras, « là où le sujet peut exercer un contrôle sur une action, l'emploi ou non du progressif dit quelque chose sur l'intentionnalité de l'action, les temps simples étant facilement utilisés pour des actions momentanées moins soumises à une volonté dirigée » (p.17) :

#c'hoarzhin a ra
#me a gleve tout ar pezh a lârent (j'entendais tout ce qu'ils disaient [les mots qui sortaient, pas ce qu'ils essayaient de dire])
#en Tele-Bretagne dec'h da noz ec'h annonsent erc'h c'hoazh
#dec'h da noz eñ a fleuke 'ba al loch

Derc'hen a ra Hewitt gant e gaoz hag evitañ, « apparenté à ce principe de faible intention nous trouvons un emploi exclamatif des temps simples pour des actions momentanées exagérées » (p.18) :

#gopal a reont avat !
#c'hoari a reont las !
#karzhañ a reont
#poaniañ a rit !

Dre-se e vefe espliket frazennoù zo en amzer simpl, kentoc'h estlammus, am eus bet dastumet. Deus ma mibien e oant bet lâret, peotramant da deskrivañ anezhe oc'h ober un dra bennaket. Ar stumm ober a oa gortozet sañset :

chaokat a rez

chaokat a rez

[ʃɑk ə rɛs]

tu mâches

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

chaokat a rez

chaokat a rez

['ʃɑkəd rɛs]

tu bavardes

Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

labourat a ra

labourat a ra

[la'bu:rəd ra]

il travaille [enfant qui s'occupe avec ce qu'il a sous la main]

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

dañsal a rez ivez hañ ?!

dañsal a rez ivez hañ ?

['dɑ̃səl rɛz 'ie ɑ̃]

tu danses aussi ? [enfant qui s'agite]

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

Homañ diwezhañ zo da geñveriañ gant homañ dindan, er stumm ober ar wech-mañ :

o tañsal out ?

o tañsal out ?

['tɑ̃səl ut]

tu danses ? [enfant qui gesticule]

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

E breder a gas Hewitt da dizanavezout an div frazenn da heul dre ar ster :

#kammañ a ra (il boite)
#o kammañ emañ (il boite [il le fait exprès])

Deus un tu, « l'emploi du progressif peut traduire une intention forte », ha deus an tu all an amzer simpl a c'hall « impliquer une absence de volonté spéciale » (p.19).

Leskomp ar yezhoniour amerikan klozañ :

« En breton le momentané est bien sûr impliqué dans la définition continu, non-statif, mais plutôt que de privilégier le clivage momentané/contingent ~ permanent/général, le progressif breton semble favoriser la distinction de contrôle par le sujet. Nous avons effectivement relevé beaucoup de processus et d'actions momentanés aux temps simples là où le sujet n'exerçait que peu ou pas du tout de contrôle. À l'inverse, le progressif peut traduire une intention forte, même dans une situation stable qui résulte d'une volonté humaine. » (idem, p.21)

Poellek eo an arguzenniñ ha interesant-kaer ar vartezeadenn. Ganti e kavfemp an tu da dizanavezout an div frazenn dindan, bet lâret gant ma mamm-gozh an eil nebeud amzer goude eben, diwar-benn ar pezh a oa o lâret unan deus ma mibien :

petra a lâr ?

petra a lâr ?

[pʁa lɑ:ʁ]

qu'est-ce qu'il dit [enfant qui vient de parler] ?

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

petra emañ o lâret ?

petra emañ o lâret ?

[pʁa mɑ̃ 'lɑ:ʁət]

qu'est-ce qu'il dit ?

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

Gwir diferañs a ster (qu'est-ce qu'il déblatère ? da gentañ, qu'est-ce qu'il essaye de dire ? en eil ?) peotramant tamm meskailhez etre implij an amzer simpl hag ar stumm ober e degouezhioù a vez ?

Hewitt e-unan a ro ur skwer deus ar veskailhez-se :

#honnezh zo o separiñ ar C'houerc'had deus Plounevez
#honnezh a ra ar separasion etre ar C'hot-du-Nor hag ar Finister

E-pad pell on bet diroutet gant an implijoù a-dreuz (deus gwelet...) a vez graet gant ar stumm ober en brezhoneg. Ma choman da dermal ur wech an amzer c'hoazh, em bez ar santimant evel Hewitt da vezañ en em gavet dirak « un système étonnamment intact et cohérent, qui nous a révélé des nuances peu soupçonnées ou décrites auparavant ».

Tangi YEKEL, eost 2019