Ur framm dispar ha bev-mat en deus ar brezhoneg gant an doubladur en X-mañ-X. Gras dezhañ e vez savet « un indéfini de choix libre », da lâret eo un elfenn tennet deus un hollad, troet gant ar galleg tel(le) ou tel(le) (Mélanie Jouitteau, L'indéfini de choix libre par réduplication).
Oc'h ober ar framm-se zo « un nom dont l'article peut être présent, suivi du déictique locatif adverbial -mañ et, immédiatement, de la réduplication nominale. » (idem)
(an) deiz-mañ-deiz (tel ou tel jour)
a-benn an deiz-mañ-deiz
[bɛn demã’de:]
pour tel jour
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
(ar) plas-mañ-plas (telle ou telle ferme)
▶ ar bloavezhioù 'neus bet graet Jañ ne brene ket avaloù ken qu'il fait, 'ba 'h plas-mañ-plas
[bla’we:ʒo nøz be gwɛd ʒɑ̃ ’bre:nɛ kəd a’vɑ:lo ken ki fɛ bah ˌplasmɑ̃’plɑs]
les années où Jean a fait il n'achetait plus de pommes qu'il fait, à tel endroit
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
(an) dra-mañ-dra (telle ou telle chose)
▶ « Jañ-Mai, grit an dra-mañ-dra », hag e rae, ha neuze e veze roet ur gwenneg
[ʒɑ̃'mɑj gwɛd ˌdʁɑmə'dʁɑ: a ʁe a 'nœ:he viʒe 'ʁɛ̃jə 'gwɛnɛk]
« Jean-Marie, faites telle chose », et il faisait, et alors on lui donnait un sous
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
En deiz-a-herie ne glever ket ar raganv trivet gour hen nemet en doubladur hen-mañ-hen, tel ou tel :
hen-mañ-hen 'neus lâret din chom gant ma merenn
hen-mañ-hen 'neus lâret din chom gant ma merenn
[ˌhe̞nmə’he̞:n nøz ’lɑ:rət tĩ ʃɔm gɑ̃n mə mɛrn]
un tel m'a dit de rester déjeuner
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
bezañ zo ur promesti briedelezh, a lâre ar person, etre hen-mañ-hen ha...
▶ bezañ zo ur promesti briedelezh, a lâre ar person, etre hen-mañ-hen ha...
[’beɑ̃ zo pro’mɛsti ˌbriɛ’de:ləs ’lɑ:rɛ ’pɛrsɔ̃n tre ˌhe̞nmə’he̞n a]
il y a une promesse de mariage, disait le curé, entre un tel et...
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
n'out ket bet o welet hen-mañ-hen aze ?
▶ n'out ket bet o welet hen-mañ-hen aze ?
[nut kə be ’wɛ:ləd ˌhe̞nmə'he̞n ɑhe]
tu n'as pas été voir un tel là ?
Ifig Raoul, 1933, Bear (dastumet gant Tangi)
hen-mañ-hen 'neus torret e gorn-butun
▶ hen-mañ-hen 'neus torret e gorn-butun
[ˌhe̞nmə’he̞n nøs ’tɔɹəd i gɔɹn’bytyn]
un tel a cassé sa pipe [décédé]
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
Lâromp diouzhtu n'hon eus ket nemet anvioù unsilabennek doublet en hom c'horpus.
Douget eo an taol-mouezh pennañ gant an anv doublet, un eil taol-mouezh gwanoc'h o vezañ war an anv kentañ. Dre-se ne vez ket taol-mouezhiet mañ gwech ebet ha techet eo e vogalenn da vezañ neutralizet en [ə]. Evel-se e vez kont gant hen-mañ-hen hag a seblant bezañ peuruzet dre an avani e vez distaget ordinal [ˌhe̞nməˈhe̞:n], gant un e digor a-walc'h.
Evit ar reoù all e vez klevet a-wechoù mã [mɑ̃] :
(ar) plas-mañ-plas : plasmãplas [plɑsmɑ̃ˈplɑs]
▶ peogwir e veze bet deus petore plas, ar plas-mañ-plas, ne oa ket mat, ne oa ket e-lec'h all
[pə’gu:r viʒe bet dəs ’petɛj plɑs ˌplɑsmɑ̃’plɑs wa kə mɑ:d wa kə le̞h ɑl]
puisqu'il y en avait de quel endroit, de tel ou tel endroit, ce n'était pas bon, il n'y avait pas ailleurs [de pommes à cidre]
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
(an) deiz-mañ-deiz : démãdé [ˌdemãˈde:]
a-benn an deiz-mañ-deiz
[bɛn demã’de:]
pour tel jour
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
Peurvuiañ avat e klevomp me [mə] :
hent-mañ-hent : hènmehèn [ˌhɛnmə'hɛn]
kroaz-mañ-kroaz : kroazmekroaz [ˌkʁwɑzmə'kʁwɑ:s]
▶ hag ar reoù-gozh etreze a lâre hent-mañ-hent, kroaz-mañ-kroaz pe evel e veze aze
[a ʁew’go:s tɾe:ɛ ’lɑ:ʁe ˌhɛnmə'hɛn ˌkʁwɑzmə'kʁwɑ:s pe wɛl viʒe ’ɑ:he]
et les anciens entre eux disaient telle route, tel calvaire ou comme c'était là
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
dra-mañ-dra : dramedra [dʁamə'dʁaː]
▶ Oh, gwelloc'h ec'h eo dit laket heu dra-mañ-dra e-barzh, kar hennezh zo muioc'h heu... a fosfat e-barzh pe muioc'h a dra-mañ e-barzh pe muioc'h a dra-se e-barzh evit zo e-barzh egile. E-barzh egile zo re a dour.
[o ’wɛlɔh he̞ dit ’lakəd ø dʁamə’dʁaː baʁs – ka hẽs so myɔh ø ’fosfat baʁs pe ’myɔh ’dʁamã baʁs pə ’myɔh ’dʁase baʁs wit so bah e’gile – bah e’gile zo ’ʁeːduʁ]
Oh, il vaut mieux que tu mettes telle ou telle chose [culture] dedans [dans le champ], car il y a plus de phosphate dedans ou bien plus de ci ou plus de ça qu'il n'y a dans l'autre. Dans l'autre, il y a trop d'eau.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)
Kavet a ra dimp ne glever ket james ar ger-mell strizh ar/an/al dirak an doubladur. Kaer hon eus selaou hag adselaou ar peder frazenn da heul gant dra-mañ-dra, ne glevomp roud ebet deus un 'n bennak hag a diskwelfe zo deus an :
e klever un abadenn diwar-benn (an) dra-mañ-dra
▶ ha bepred e vez lâret 'ba ar post alies a-wezhioù, e klever un abadenn diwar-benn an dra-mañ-dra, neuze e vez graet un tamm soneri kwa
[a ’bopə ve ’lɑ:rə bah pɔst a’liɛz ’we:ʒo ’glɛwɛr na’bɑ:dən diwar’bɛn ˌdramə’drɑ: pe ’nœhe ve gwɛt tɑ̃m zɔ̃’ne:ri kwa]
et toujours est-il qu'on le dit dans le poste [de radio] souvent parfois, on entend une émission à propos de telle chose, alors on fait un peu de musique quoi
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
welloc'h ec'h eo dit laket heu dra-mañ-dra e-barzh
▶ Oh, gwelloc'h ec'h eo dit laket heu dra-mañ-dra e-barzh, kar hennezh zo muioc'h heu... a fosfat e-barzh pe muioc'h a dra-mañ e-barzh pe muioc'h a dra-se e-barzh evit zo e-barzh egile. E-barzh egile zo re a dour.
[o ’wɛlɔh he̞ dit ’lakəd ø dʁamə’dʁaː baʁs – ka hẽs so myɔh ø ’fosfat baʁs pe ’myɔh ’dʁamã baʁs pə ’myɔh ’dʁase baʁs wit so bah e’gile – bah e’gile zo ’ʁeːduʁ]
Oh, il vaut mieux que tu mettes telle ou telle chose [culture] dedans [dans le champ], car il y a plus de phosphate dedans ou bien plus de ci ou plus de ça qu'il n'y a dans l'autre. Dans l'autre, il y a trop d'eau.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)
Jañ-Mai, grit (an) dra-mañ-dra
▶ « Jañ-Mai, grit an dra-mañ-dra », hag e rae, ha neuze e veze roet ur gwenneg
[ʒɑ̃'mɑj gwɛd ˌdʁɑmə'dʁɑ: a ʁe a 'nœ:he viʒe 'ʁɛ̃jə 'gwɛnɛk]
« Jean-Marie, faites telle chose », et il faisait, et alors on lui donnait un sous
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
'teus ket klevet (an) dra-mañ-dra ?
▶ me zo bet goulennet ganin « 'teus ket klevet an dra-mañ-dra ? »
[me zo be 'gu:lə gə'nĩ tøs 'klɛwəd ˌdɾɑmə'dɾɑ:]
il m'est arrivé qu'on me demande « tu n'as entendu telle chose ? »
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
Koulskoude avat eo kemmet tra bep gwech, ar pezh a diskwel zo deus ar ger-mell a-fed ereadurezh.
Ar memes tra a remerker gant ar skwerioù dindan. Ne glev ket an nen ar, ha koulskoude emañ aze dre ar c'hemmadur a vez war-e-lerc'h, dre-vlotaat war kont ha dre-c'hwezhañ war koulz :
hennezh zo (ar) gont-mañ-gont e-barzh
▶ hag ar reoù gozh a vuzure, ur park aze, hopala, hennezh zo ar gont-mañ-gont e-barzh
[a ɹew go:z vy'zy:ɾe ə pɑɹg 'ɑ:he opə'la hẽ̞:s so gɔ̃nmə'gɔ̃n bɑrs]
et les anciens mesuraient, un champ là, eh bien, celui-là fait telle superficie [litt. celui-là il y a tel compte dedans]
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
d'ar c'houlz-mañ-c'houlz e touchfet oc'h... an alokasion
!!!
(dastumet gant Tangi)
Ne glevomp roud ebet deus ar ger-mell an dirak deiz-mañ-deiz :
a-benn (an) deiz-mañ-deiz e vefont prest kwa
▶ a-benn an deiz-mañ-deiz e vefont prest kwa
[bɛn ˌdemə'de: vɔ̃ɲ pɾe̞st kwa]
pour tel jour ils seront prêts quoi
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
me zo e-sell da vont (an) deiz-mañ-deiz
▶ me zo e-sell da vont an deiz-mañ-deiz
[me zo zɛl də vɔ̃n ˌdemə'de:]
j'ai l'intention d'aller tel jour
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
Na dirak hent-mañ-hent, pa glevomp [hɛn] ha n'eo ket [nɛn] :
hag aze 'h ouvezent ar wenojenn da vont (an) hent-mañ-hent
▶ hag aze 'h ouvezent ar wenojenn da vont an hent-mañ-hent ha neuze an tu-pe-du
[ag ’ɑ:he hu’ve:ɛɲ ə wi’no:ʒən də vɔ̃n ˌhɛnmə’hɛn a ’nœ:he ˌtype’dy:]
et alors ils connaissaient le sentier pour aller sur telle route et alors d'un côté ou de l'autre
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
D'ar skwerioù-se e c'hallomp ouzhpennañ hen-mañ-hen ha dreist-holl kroaz-mañ-kroaz, bet gwelet uheloc'h ha lec'h kroaz n'eo ket kemmet. Anat eo ne vez ket ur ger-mell dirak an doubladur han-se. Jouitto a ra ar memes koñstad :
« Une autre forme utilise la réduplication. Elle se distingue de la première par l'absence d'article défini devant le premier nom tête. Les grammaires confondent les deux structures, qui ont cependant des sens et des distributions différentes (Jouitteau 2010). »
N'omp ket kat da diluziañ ar poent-se a seblant dimp luziet-kaer evit ar poent.
Diwar-se eo sklaer ar reolenn. Ma n'eo ket kemmet an anv, an anv doublet n'eo ket ivez :
kroaz-mañ-kroaz
(ar) plas-mañ-plas
Ma eo kemmet an anv, an anv doublet zo ivez :
(an) dra-mañ-dra
d'ar c'houlz-mañ-c'houlz
(ar) gont-mañ-gont
Div vartezeadenn zo posubl neuze. Pe ur ger-mell mut a lak an anv doublet da gemmañ, pe n'eus ger-mell ebet hag e-se e vez doublet an anv kentañ evel m'emañ, en e stumm kemmet.
Deus tu an eil vartezeadenn ec'h eomp kentoc'h. Da gentañ, gouez da Jouitto, « les Trégorrois Hingant (1868:210) et Le Clerc (1986:§154) donnent an dra-ma-dra », hep ger-mell strizh han-se (idem) :
#Hen-a-hen en deuz gred ann dra-mañ dra. (Hingant, 1868)
Da eil hon eus remerket en hom fennad diwar-benn an doubladur simpl penaos e c'hall ur ger doublet dougen ur c'hemmadur anyezhadurel, moarvat evit aezetaat an distagañ :
n'eus ket nemet reoù gozh gozh gozh
▶ n'eus ket nemet reoù gozh gozh gozh
[nøs kə mɛ rew go:s go:s go:s]
il n'y a que les très âgées [personnes]
Janin An Aodren, 1939, Bear (dastumet gant Tangi)
Tangi YEKEL, gwengolo 2019
Skwerioù all :
hen-mañ-hen
[he̞nmə’he̞:n]
un tel
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
hen-mañ-hen a c'hounezo
[he̞nmə’he̞:n hɔ̃’neo]
un tel gagnera
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)
war-hed bloaz e vez graet an dra-mañ-dra
[waʁhed blɑ: ve gwɛ ndʁɑmə'dʁɑ]
toute l'année on fait telle ou telle chose
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
hen-mañ-hen zo barrekoc'h gant e labour
[he̞nmə’he̞:n zo ba’ʁekɔh gɑ̃n i ’lɑ:buʁ]
un tel est plus avancé dans son travail
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
▶ Deus d'evañ bannac'h eta eme hen-mañ-hen. Daon, ya, me zo a-baouez d'evañ ivez. Daon ya, me 'meus graet ivez, eme egile, ha fidedoulle, ingal eo.
[døs'teːvã 'bãh ta me ˌheˑnmə'heːn – dãwn ja me zo 'bɔwəs 'teːvã iə – dãwn ja me møs 'kwɛd iə me e'giːle – a fidø'dule 'iŋgal e̞]
Viens boire un coup, disait tel-ou-tel. Oui, je viens d'en boire un. Oui, moi aussi, disait l'autre, et nom d'un chien, peu importe.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)
▶ les ordres de montage 'mezemp dre ar post kwa hein, « la poste restante », han-se ec'h ouvezemp 'ba euh... 'ba plas-mañ-plas e veze lâret din...
[lɛz ɔʁd də mɔ̃taʒ miʒɛm dʁe pɔst kwa ɛ̃ ɑ̃ pɔst ʁɛstɑ̃t ɑ̃se hu’veɛm pe viʒɛm bah ə ˌplɑzmə’blɑs viʒe ’lɑ:ʁəd dĩ]
nous avions les ordres de montage par les poste quoi hein, « la poste restante », par conséquent nous savions à euh... dans telle ferme on me disait...
Ifig Raoul, 1933, Bear (dastumet gant Tangi)
▶ bezañ zo ur promesti briedelezh, a lâre ar person, etre hen-mañ-hen ha...
[’beɑ̃ zo pro’mɛsti ˌbriɛ’de:ləs ’lɑ:rɛ ’pɛrsɔ̃n tre ˌhe̞nmə’he̞n a]
il y a une promesse de mariage, disait le curé, entre un tel et...
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
hen-mañ-hen a gont se
[ˌhe̞nmə’he̞n gɔ̃n ze]
un tel raconte ceci
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
hen-mañ-hen 'neus lâret din chom gant ma merenn
[ˌhe̞nmə’he̞:n nøz ’lɑ:rət tĩ ʃɔm gɑ̃n mə mɛrn]
un tel m'a dit de rester déjeuner
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
hen-mañ-hen
[ˌhe̞nmə’he̞:n]
un tel
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
'ba 'r plas-mañ-plas
[bar ˌplɑsmɑ̃ˈplɑs]
dans telle ferme
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
evit an dra-mañ-dra
[wid ən ˌdrɑmɑ̃ˈdrɑ:]
pour telle chose
Herve ar Beleg, 1957, Bear (dastumet gant Tangi)